Jan Oderfeld

---

Życiorys

Jan Oderfeld urodził się w rodzinie żydowskiej, która była zasymilowana i wyznawała wiarę ewangelicko-augsburską. Jego ojcem był Stanisław Oderfeld (1875–1944), który miał stopień doktora chemii i współwłaścicielem zakładów graficzno-papierniczych w Częstochowie, znanych jako Drukarnia Oderfelda i Kohna. Matką Jana była Eugenia Maria z Drzewockich (1886–1944). Z linii ojca był wnukiem Adolfa Oderfelda.

W 1924 roku Jan zdał maturę w państwowym Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza w Częstochowie. Następnie, w 1930 roku, ukończył studia na sekcji ogólnej Wydziału Mechanicznego Politechniki Warszawskiej.

Jan był mężem Marii z Poznańskich (1908–1981). Para miała córkę, Barbarę Oderfeld-Nowak, która pełniła funkcję emerytowanej profesor dr hab. Instytutu Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN.

Jan Oderfeld zmarł w Warszawie i został pochowany 24 marca 2010 roku na cmentarzu ewangelicko-augsburskim, na alei 51, w grobie nr 20.

Działalność zawodowa i naukowa

Jan Oderfeld swoją karierę zawodową zapoczątkował w latach 1928–1929 pracując w Fabryce Obrabiarek „Pionier”, gdzie przyczyniał się do powstania innowacyjnych rozwiązań, takich jak silnik birotacyjny autorstwa inż. Henryka Brzeskiego. Po przystąpieniu do przemysłu lotniczego, spełniał rolę inżyniera-konstruktora specjalizującego się w silnikach oraz turbinach lotniczych. Warto podkreślić, że był on jednym z głównych twórców pierwszego polskiego silnika odrzutowego. W 1931 roku, wspólnie z inżynierami Władysławem Bernadzikiewiczem oraz Józefem Sachsem, skonstruowali oni duży model turbinowego silnika odrzutowego, który stał się bazą dla dalszych prac.

W 1932 roku w Warsztacie Doświadczalnym Państwowych Zakładów Inżynierii „Ursus” Oderfeld skonstruował silnik odrzutowy zwany strumienicą, którego zasada działania była tożsama z nowoczesnymi silnikami pulsacyjnymi. Przy współpracy z inż. Stanisławem Nowkuńskim, od jesieni 1934 roku brał udział w projektowaniu 8-cylindrowego silnika rzędowego o mocy 450 KM, przeznaczonego do napędu pierwszego polskiego samolotu wielozadaniowego PZL.38 Wilk. Do 1938 roku stworzone zostały trzy prototypy tego typu silników, a po nagłej śmierci inż. Nowkuńskiego w 1936 roku, Oderfeld był odpowiedzialny za eliminację usterek konstrukcyjnych oraz problemy z rozwojem tego skomplikowanego silnika lotniczego, rozwijając także wersję z 12 cylindrami o mocy 600 KM.

W okresie II wojny światowej, Oderfeld prowadził warsztat mechaniczny „Rolnik” w Skierniewicach, podejmując równocześnie działania podziemne wymierzone przeciwko okupantom. Jego prace obejmowały m.in. naprawy broni dla Armii Krajowej, co świadczy o jego odważnym podejściu w trudnych czasach. Po wojnie, rozpoczął pracę dydaktyczną w Szkole Inżynierskiej im. Hipolita Wawelberga i Stanisława Rotwanda, gdzie przez cztery lata wykładał mechanikę techniczną, silniki lotnicze i statystyczna kontrolę jakości.

Od 1949 roku do 1978 roku był związany z Politechniką Warszawską, gdzie pełnił funkcję kierownika Katedry Teorii Maszyn i Mechanizmów oraz dziekana Wydziału Mechanicznego Energetyki i Lotnictwa w latach 1965–1967. Stanowił filar polskiej szkoły teorii maszyn i mechanizmów, biorąc aktywny udział w pracach Głównego Urzędu Jakości i Miar, gdzie angażował się w tworzenie polskiego systemu norm, w tym również w zakresie statystycznego odbioru jakości towarów. Doktoryzował się pod kierunkiem profesora Hugona Steinhausa. Jego prace w PKN oraz Stowarzyszeniu Inżynierów i Mechaników Polskich przyczyniały się do szerokiego wprowadzenia statystycznej kontroli jakości w przemyśle.

Wraz z Wiktorem Narkiewiczem zaprojektował również nowatorską pamięć magnetyczną, której bębny od 1967 roku zyskały trwałą produkcję w ELWRO i były stosowane w komputerach w krajach RWPG. Oderfeld był również aktywny w Instytucie Matematycznym PAN w latach 1952–1975, gdzie kierował Grupą Statystycznej Kontroli Jakości oraz Działem Zastosowań Przemysłowych.

Jako założyciel Międzynarodowej Federacji Teorii Maszyn i Mechanizmów, był członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego oraz Polskiego Komitetu Teorii Maszyn i Mechanizmów. Z jego inicjatywy Polska dołączyła do Federacji jako założyciel i stał się jego długoletnim członkiem, a od 1980 roku uzyskał tytuł członka honorowego Polskiego Towarzystwa Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej. Jego wkład w Olimpiadzie Wiedzy Technicznej był istotny, jako współorganizator oraz autor licznych zadań.

Jan Oderfeld był także związany z kwartalnikiem Archiwum budowy maszyn, dla którego przez wiele lat współredagował publikacje, a od 1991 roku pełnił funkcję redaktora działu mechaniki. W dniu 19 lutego 2008 roku, z okazji setnej rocznicy urodzin, Politechnika Warszawska uhonorowała go godnością doktora honoris causa. Jego osiągnięcia naukowe oraz biograficzne można znaleźć w zbiorach Muzeum Lotnictwa w Krakowie (część I, część II) oraz Muzeum Politechniki Warszawskiej, gdzie materiał dokumentujący jego życie i działalność jest odpowiednio przechowywany.

Ordery i odznaczenia

Jan Oderfeld otrzymał liczne odznaczenia oraz medale, które potwierdzają jego wkład i zasługi w różnych dziedzinach.

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1964),
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955),
• Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju” (1968),
• Medal Komisji Edukacji Narodowej (1976),
• Medal Politechniki Warszawskiej (1998),
• Medal „Skrzydła Puławskiego” Sekcji Lotniczej SIMP (1986),
• Złota Odznaka Honorowa NOT (1980).

Źródło.

Upamiętnienie

W czerwcu 2012 roku w IV Liceum Ogólnokształcącym imienia Henryka Sienkiewicza w Częstochowie miało miejsce uroczyste odsłonięcie tablicy upamiętniającej postać profesora Jana Oderfelda. To wydarzenie podkreśliło znaczenie jego dokonań oraz wkład w edukację.

Następnie, 12 lipca 2012 roku, w ogrodzie Politechniki Warszawskiej, w bezpośrednim sąsiedztwie fontanny oraz starego Gmachu Mechaniki, zainstalowano ławeczkę, na której znajduje się napis: Profesor Jan Oderfeld (1908–2010). To symboliczne miejsce, gdzie studenci i pracownicy uczelni mogą na chwilę zatrzymać się i oddać hołd pamięci profesora.

---

Oceń: Jan Oderfeld

---