Teodor Wojciech Heneczek, urodzony 16 kwietnia 1817 roku w Częstochowie, a zmarły 10 listopada 1888 roku w Netrebce, był niezwykle ważną postacią na górnośląskiej scenie kulturalnej jako drukarz, redaktor oraz wydawca. Jego wkład w rozwój polskiego piśmiennictwa na Górnym Śląsku jest nieoceniony.
Heneczek zyskał reputację jako jeden z pionierów wydawnictwa w regionie, rozpoczynając współpracę w 1847 roku z ks. Alojzym Fickiem, proboszczem piekarskim. Wcześniej współpracował z Tomaszem Nowackim, który był odpowiedzialny za założenie pierwszej polskojęzycznej drukarni w Mikołowie. W Piekarach Śląskich, przy pomocy Nowackiego, Heneczek otworzył drugą tego rodzaju drukarnię, która stała się miejscem wydawania książek religijnych, śpiewników oraz kalendarzy, jak również literatury staropolskiej i dzieł autorów górnośląskich, łącznie z około 40 tytułami.
W swoich działaniach Heneczek nie ograniczał się jedynie do wydawania książek. Drukował także polskie czasopisma, w tym „Dziennik Górnośląski”, „Tygodnik Katolicki” oraz „Poradnik dla ludu górnośląskiego”. Jego działalność publikacyjna obejmowała lata 1868–1872, kiedy to kierował redakcją „Zwiastuna Górnośląskiego”, ważnego tytułu prasowego tej epoki.
Upamiętnieniem jego osiągnięć w 2017 roku było nadanie imienia Teodora Heneczka Miejskiej Bibliotece Publicznej w Piekarach Śląskich przez Radę Miasta, co stanowi hołd dla jego wkładu w rozwój kultury i edukacji w regionie.
Dom rodzinny
Teodor Heneczek był dwunastym i ostatnim dzieckiem w rodzinie, której ojcem był sukiennik, nauczyciel oraz miejskiego pisarza Franciszek Heneczek (1764-1843) i jego żona Marianna, pochodząca z rodziny Kraus (1775-1829). Historia rodziny Teodora sięga Pyskowic (Peiskretscham) z końca XVIII wieku, stanowiących jedno z najstarszych miast na Górnym Śląsku, mieszczącego się obecnie w dzisiejszym powiecie gliwickim.
W Pyskowicach przyszło na świat aż jedenastu braci i sióstr Teodora, wszyscy ochrzczeni w lokalnym kościele św. Mikołaja. Do rodzeństwa należeli: Weronika (1794-?), Maciej Józef (1798-1814), Antonina (1800-1829), Jan (1802-1854), Rudolf Grzegorz (1804-1873), Marianna (1806-?), Marianna Katarzyna (1807-?), Beata (?-1809), Benigna Marianna (1809-1886), Karol Franciszek (1812-1812) oraz Konstantyn (1814-1865). Interesujące jest to, że Teodor był jedynym z rodzeństwa, który przyszedł na świat po przeprowadzce rodziców do Częstochowy, w ich nowym domu nr 50, w Colonii Sancta Barbara, w pobliżu kościoła św. Barbary i klasztoru na Jasnej Górze.
Chrzest Teodora miał miejsce 18 kwietnia 1817 roku w parafii św. Zygmunta. W archiwum Archidiecezji Częstochowskiej im. ks. Walentego Patykiewicza znajduje się akt chrztu, który potwierdza to ważne wydarzenie:
„Roku tysiąc osiemset siedemnastego, dnia osiemnastego miesiąca kwietnia o godzinie szóstej po południu. Przed nami proboszczem częstochowskim, urzędnikiem stanu cywilnego gminy i powiatu częstochowskiego w województwie kaliskim stawił się Franciszek Chynecki sukiennik liczący lat pięćdziesiąt trzy, u świętej Barbary zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej, które urodziło się w domu pod numerem pięćdziesiątym dnia szesnastego miesiąca kwietnia roku bieżącego o godzinie drugiej rano, oświadczając, iż jest spłodzone z niego i z Maryanny z Krawczów liczącej lat czterdzieści dwa, jego małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu imię Teodor Wojciech. Po uczynieniu powyższego oświadczenia i okazania dziecięcia w przytomności Jędrzeja Snaydra, rzeźnika liczącego lat trzydzieści w Nowej Częstochowie zamieszkałego i Sebastiana Styrczewskiego sołtysa liczącego lat trzydzieści u świętej Barbary zamieszkałego. Poczem akt niniejszy stawającym przeczytany i podpisany przez nas, ile że osoby wyżej wymienione pisać nie umieją. X. Hilarion Szaffranowicz proboszcz parafii częstochowskiej sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego.”
Pierwsze kroki w dziedzinie czarnej sztuki, czyli drukarstwa, Teodor Heneczek stawiał w drukarni klasztornej na Jasnej Górze. Zawód ten uprawiali także jego bracia: Jan, Rudolf Grzegorz i Konstantyn. Udokumentowane jest, że od 5 marca 1837 roku był zatrudniony w tej drukarni jako preser, co w dokumentach jasnogórskiego archiwum wygląda na potwierdzenie jego wynagrodzenia za pracę zecerską, która trwała od marca do sierpnia 1837 roku. Jasna Góra w tamtym okresie była nie tylko miejscem pracy, ale również ważnym ośrodkiem życia kulturalnego i religijnego regionu.
Przeprowadzka na Górny Śląsk
Pyskowice
Wczesną wiosną 1844 roku, 27-letni Teodor Heneczek otrzymał wezwanie do służby w armii carskiej. Decyzja o uniknięciu przymusowego wcielenia skłoniła go do opuszczenia Częstochowy, co uczynił latem tego samego roku. Nielegalnie przekroczył granicę na Brynicy i osiedlił się w miejscowości Peiskretscham, znanej dziś jako Pyskowice. Możliwe, że przyczyną jego decyzji była chęć dalszego rozwoju osobistego oraz przedsiębiorczość.
Teodor doskonale zdawał sobie sprawę z tego, iż polskojęzyczni mieszkańcy Górnego Śląska wykazywali potrzebę dostępu do literatury i prasy w rodzimym języku. Widziąc tę lukę, postanowił założyć dochodowy interes w związku z drukiem. Wkrótce nawiązał współpracę z Tomaszem Nowackim, położonym 35 km od Pyskowic, w Mikołowie. Teodor rozpoczął pracę jako czeladnik w introligatorni, ale równocześnie starał się o koncesję na otwarcie własnej drukarni. Niestety, jego wniosek został odrzucony przez władze rejencji opolskiej.
27 stycznia 1847 roku, w kościele św. Mikołaja w Pyskowicach, zawarł związek małżeński z Pauliną Werner, młodszą od siebie o dwa lata. Z małżeństwa Teodora i Pauliny Heneczków przyszło na świat siedmioro dzieci: trzy córki, trzech synów oraz jedno martwe dziecko, którego płci nie zapisano w akcie urodzenia. Córki bliźniaczki – Emilia Józefina i Maria Franciszka, przyszły na świat 30 maja 1847 roku, jednak niestety obie zmarły kilka miesięcy później, prawdopodobnie na tyfus. Emilia zmarła 18 sierpnia, a Maria 3 września.
W Niemieckich Piekarach, gdzie Heneczkowie osiedlili się później, urodziło się kolejne dziecko: Adam, którego życie trwało jedynie 4 godziny, a następnie Julia Wiktoria, Ignacy August oraz Franciszek Ignacy Jan. Ich ostatnim, martwym dzieckiem, które przyszło na świat w 1860 roku, było również ostatnie z potomstwa Teodora oraz Pauliny Heneczków.
Piekary Śląskie
W drugiej połowie 1847 roku, Teodor Heneczek zamieszkał w ówczesnych Niemieckich Piekarach, dzisiejszych Piekarach Śląskich. Warto podkreślić, że Piekary nie były wówczas miastem, a jednak na początku XIX wieku zyskały status jednej z czołowych miejscowości w powiecie bytomskim, liczącą ponad 1500 mieszkańców.
W tym okresie Piekary przechodziły dynamikę urbanizacji i industrializacji, co było szczególnie widoczne w sąsiednim Szarleju. To właśnie tam, w 1811 roku, spadkobiercy Georga Gieschego otworzyli kopalnię Szarlej, tę, która w swym czasie była największą oraz najbardziej dochodową kopalnią cynku na Górnym Śląsku.
Na decyzję Teodora o osiedleniu się w Piekarach mógł mieć wpływ proboszcz ksiądz Jan Alojzy Ficek, który dążył do utworzenia wydawnictwa w obrębie swojego kościoła. Ksiądz Ficek poznał Teodora w Pyskowicach i szybko docenił jego umiejętności oraz potencjał, który prezentował jako przyszły drukarz. Dodatkowo, ksiądz Adrian Włodarski, który był zaangażowany w działalność parafialną, również namawiał księdza Fickę do zatrudnienia Heneczka, który związał się z Pauliną Werner, siostrą księdza Augustyna Masztalskiego, wówczas wikarego w Piekarach.
Dorobek wydawniczy – druki zwarte
Produkcja wydawnicza Teodora Heneczka wykazuje podobieństwo do działalności innych górnośląskich drukarni z tego okresu. Wytłoczone przez niego publikacje charakteryzowały się przyzwoitym poziomem typograficznym oraz wysokimi nakładami. Dystrybucja odbywała się głównie poprzez sprzedaż na straganach, a jego książki trafiały do księgarń w regionach takich jak Wielkopolska, Królestwo Polskie oraz Galicja. Wydawane druki przynosiły mu nie tylko prestiż poza granicami Górnego Śląska, ale również znaczące zyski. Brak zachowanego katalogu wydawniczego sprawia, że trudne jest oszacowanie liczby wydanych książek. Na pewno pojawiały się modlitewniki, literature o charakterze historycznym oraz nieliczne pozycje beletrystyczne. Pierwszym drukiem pod piekarskim szyldem była broszura „Ołtarzyk mały” z 1847 roku, przeznaczona dla młodzieży.
Książki Heneczka od początku cieszyły się poparciem miejscowego duchowieństwa. Początkowo realizowano program wydawniczy ks. Jana Alojzego Ficka, który skupiał się na dostarczaniu górnośląskiemu czytelnikowi literatury o charakterze ewangelizacyjnym i patriotycznym. Wiele z wydawanych tytułów pozostaje anonimowych, lecz spora część mogła być dziełem piekarskiego proboszcza. Ksiądz Fick był autorem przynajmniej trzech tytułów z 1849 roku. Warto podkreślić, że autorzy katoliccy, tacy jak Florian Jaroszewicz, czy ks. Józef Szafranek, odgrywali istotną rolę w publikacjach Heneczka. Książka ks. Dąbrowskiego pt. „Książka do nabożeństwa dla katolików” doczekała się wielu wznowień, co świadczy o jej popularności oraz wartości.
Modlitewniki
W produkcji wydawniczej Teodora Heneczka istotną część zajmowały modlitewniki, które zyskały ogromne zainteresowanie wśród odbiorców na Górnym Śląsku. Były one dostępne w drukarni, na jarmarkach oraz w parafiach. Wśród modlitewników warto wymienić takie tytuły jak „Książka do modlenia przez Im. Arcybiskupa Dunina” z 1849 roku, „Pobożne życzenie” oraz „Memento Mori” z 1859 roku. Na szczególną uwagę zasługuje również publikacja „Katolik w modlitwie”, która ukazała się w latach 1866 i 1868. Teodor Heneczek zaoferował także Manualik Bractwa Trzeźwości, który szybko zyskał popularność wśród członków tego stowarzyszenia. Wśród innych znaczących wydawnictw znajdują się zbiorowe modlitwy, które po wyczerpaniu nakładów były regularnie wznawiane, co świadczy o ich dużym znaczeniu i popularności.
Hagiografia
W działalności wydawniczej Teodora Heneczka znalazły się również publikacje hagiograficzne. Warto zwrócić uwagę na „Żywoty Świętych” autorstwa ks. Piotra Skargi oraz wcześniejsze prace, takie jak „Żywot błogosławionego Jana Sarkandra”, które ukazały się w 1860 roku. W 1850 roku Heneczek dokonał reedycji 1767 roku, ujawniając w ten sposób znaczenie religijne oraz patriotyczne dla Polaków. Książka ta jest istotnym źródłem wiedzy na temat świadomości religijnej Polaków w XVIII wieku.
Prace jezuitów
W piekarskiej oficynie pojawiały się publikacje współczesnych kaznodziejów, w tym jezuity Karola Bołoz Antoniewicza. Jego prace, takie jak „Ochronka” czy „Pamiątka missyi górnoszląskiej”, miały istotne znaczenie dla lokalnej społeczności. Oprócz tekstów Antoniewicza, Heneczek wydawał także dzieła jezuity Iwo Czeżowskiego, w tym „Miesiąc Maj”, który był modlitewnym przewodnikiem dla wiernych.
Śpiewniki
Zdecydowaną część oferty wydawniczej stanowiły śpiewniki. Najważniejszym z nich był „Dostateczny śpiewnik kościelny i domowy”, który zawierał 522 pieśni i był przygotowany przez Karola Piekoszewskiego. W procesie wydania korzystano z materiały ludowego, a także z utworów ks. Michała Mioduszewskiego. Oprócz niego, Heneczek zaprezentował inne śpiewniki, takie jak „Wybór kościelny” i „Wybór pieśni nabożnych”, które również zyskały popularność.
Literatura świecka
Choć literatura religijna dominowała w wydawnictwie Heneczka, to oraz literatura świecka miała w nim swoje miejsce. Początkowo skupiał się na tematyce obyczajowej związanej z ruchem trzeźwości, jednak z biegiem czasu jego oferta wzbogaciła się o literaturę popularnonaukową oraz opowiadania dla młodzieży. Do istotnych publikacji należy m.in. „Powiastka o pobożnych górnikach” autorstwa Józefa Lompy oraz książka ks. Józefa Laxy’ego „Żywot Maryi de Moerl”. Warto zauważyć, że wiele z tych utworów miało nie tylko walory literackie, ale również edukacyjne, co przyciągało szerokie grono odbiorców.
Literatura gospodarcza
Ostatnią grupą wydawniczą, którą zaobserwować można w produkcji Heneczka, były książki o tematyce rolniczej i gospodarczej. Ich celem było podniesienie poziomu oświaty wśród ludności oraz nauczania racjonalnych technik gospodarowania. Na czołowej pozycji plasuje się wydany w 1852 roku przekład książki ks. Jana Dzierżonia „Nowe udoskonalone pszczelnictwo”, który napisał Józef Lompa. Autor, wprowadzając swoje publikacje, nawoływał mieszkańców do korzystania z jego przemyśleń i doświadczeń, starając się w ten sposób ułatwić im codzienne życie oraz polepszyć warunki pracy w rolnictwie.
Dorobek wydawniczy – czasopisma
Pojawienie się Teodora Heneczka w Piekarach, a także jego współpraca z księdzem Janem Alojzym Fickiem, doprowadziło do rozkwitu ważnego ośrodka prasowego. Ośrodek ten zyskiwał na znaczeniu, utwierdzając tożsamość kulturową polskiej społeczności w Górnym Śląsku, a jednocześnie stając się istotnym czynnikiem społecznym w tym regionie. Publikacje miały wpływ na rozwój narodowego i religijnego angażowania lokalnej ludności, nie tylko w Górnym Śląsku, ale również w szerszym kontekście Polski, która wtedy znajdowała się pod zaborami. Czasopisma wydawane dzięki działalności Heneczka stanowiły cenne źródło informacji na temat ludzi, wydarzeń oraz codziennego życia społecznego, politycznego i religijnego na Śląsku w XIX wieku. W ich skład wchodziły takie tytuły jak: „Dziennik Górnośląski”, „Tygodnik Katolicki”, „Zwiastun Górnośląski” oraz „Promotor Nabożeństwa do Św. Józefa i Przenajświętszej Rodziny”.
Dziennik Górnośląski
Rok po rozpoczęciu działalności Teodor Heneczek zainaugurował wydawanie pierwszego periodyka „Dziennik Górno-Śląski”. Choć jego nazwisko nie było umieszczone na żadnym z egzemplarzy, pewne jest, że to właśnie on stał za uruchomieniem maszyny drukarskiej. Na winiecie zamiast Heneczka występowało nazwisko Josepha Heera, co umożliwiło uzyskanie koncesji od niemieckich władz. Pierwsze wydanie pojawiło się 3 czerwca 1848 roku, natomiast ostatnie ukazało się 14 lipca 1849 roku, a sumaryczna liczba wydanych numerów wyniosła 100. Grafika pisma była skromna, a tekst zorganizowany w formie dwuszpaltowej zajmującej zaledwie cztery strony. Wśród redaktorów „Dziennika Górnośląskiego” znaleźli się Aleksander Mierowski jako redaktor odpowiedzialny, a także Emanuel Smołka, ks. Józef Szafranek, Józef Lompa i Józef Łepkowski.
Gazeta nie miała na celu ewangelizacji, co było sprzeczne z zamierzeniami księdza Ficka, który uważnie monitorował redakcję. Po zorientowaniu się w kierunku, w którym rozwijało się pismo, szybko wycofał swoje wsparcie. Teodor Heneczek, odczuwając religijną powinność, miał chęć wspierać katolickie duchowieństwo, zwłaszcza księdza Ficka, który odegrał kluczową rolę w rozpoczęciu jego działalności w Piekarach. W związku z kontrowersyjnymi wyborami redakcyjnymi, Teodor Heneczek postanowił po trzech miesiącach zakończyć drukowanie „Dziennika Górnośląskiego” w Piekarach. Redakcję przeniesiono do Bytomia, gdzie wydawano pismo pod wpływem Klubu Narodowego w drukarni Karola Kirscha. Do momentu przeniesienia publikacja ukazywała się do numeru 41 z dnia 25 października 1848 roku. Niestety, zmiana drukarza nie uratowała czasopisma przed upadkiem, który nastąpił z powodu problemów finansowych oraz wrogiego nastawienia niektórych urzędów niemieckich. 14 lipca 1849 roku „Dziennik Górnośląski” zakończył działalność po wydaniu równo 100 numerów.
Tygodnik Katolicki
Po zakończeniu pracy nad „Dziennikiem Górnośląskim”, Teodor Heneczek nie zrezygnował z ambitnych planów wydawniczych. 17 września 1848 roku, wspólnie z księdzem Janem Fickiem, zainicjował katolickie Towarzystwo Maryańskie, którego organem został „Tygodnik Katolicki”. Jego pierwszy numer ukazał się 7 października 1848 roku, zawierając pełny protokół z pierwszej sesji z listą uczestników, w tym księdza Ficka, Heneczka oraz wielu innych ważnych postaci.
Heneczek był odpowiedzialny za druk tego czasopisma, ukrywając się przez pierwsze numery pod nazwiskiem Heera. Po raz pierwszy jego nazwisko ujawniono w numerze 18 z 3 lutego 1849 roku, gdzie pozostało do końca publikacji. „Tygodnik Katolicki” miał charakter 8-stronicowy, z jednoszpalty przy wygodnym formacie 20×13 cm. Motywy graficzne w nagłówkach zmieniały się w czasie, ale pismo utrzymywało się w katolickim duchu, zaopatrując czytelników w szeroki wachlarz artykułów, od wiadomości kościelnych, przez rozważania moralne, aż po opisy różnych miejsc świętych.
Ponadto dużą popularnością cieszyły się teksty jezuity ks. Karola Bołoza Antoniewicza, które rozbudzały historyczne zainteresowanie mieszkańców Górnego Śląska. Mijając koniec 1849 roku, „Tygodnik Katolicki” podzielił los „Dziennika Górnośląskiego”. Chociaż nie reklamował rewolucyjnych idei, pruskie władze znalazły pretekst do jego zablokowania, co doprowadziło do konflikty z administracją oraz kaucji nałożonej na pismo.
Zwiastun Górnośląski
Nowy okres w działalności wydawniczej Heneczka rozpoczął się dopiero po 18 latach od upadku poprzednich czasopism. 31 stycznia 1868 roku zadebiutował „Zwiastun Górnośląski. Pismo poświęcone wiadomościom religijnym i politycznym”, które stało się najdłużej wydawanym periodykiem przez Teodora Heneczka. Ostatni numer ukazał się 26 grudnia 1872 roku, a roczna produkcja wynosiła aż 52 numery tygodnika. Winieta „Zwiastuna” wyróżniała się charakterystycznym napisem w łuku oraz inicjałami Matki Boskiej oraz dodatkowymi symbolami.
Inspiracja do utworzenia pisma związana była z dniem Zwiastowania Matki Boskiej, co miało symbolizować lepszą przyszłość dla Śląska. Publikacje obejmowały różnorodne tematy, w tym artykuły religijne, opisy miejsc o znaczeniu duchowym, wiadomości ze świata, literackie fragmenty i wiadomości gospodarskie. Pismo stało się także platformą do komunikacji pomiędzy rzemieślnikami a lokalną społecznością.
W kontekście zmieniającego się społeczeństwa Śląska, „Zwiastun Górnośląski” poruszał kwestie laicyzacji, wpływów protestanckich a także różnorodnych problemów społecznych. Po znikomej popularności czasopisma, biskup Włodarski zainterweniował, namawiając Karola Miarkę do wsparcia redakcji. Miarka zaprosił wielu lokalnych autorów do współpracy, a to przyczyniło się do wzrostu liczby abonentów do 3000 w 1869 roku, kiedy to redakcja zaczęła rozwijać bardziej patriotyczne i przystępne treści.
W ramach działalności „Zwiastuna” rozpoczęto również serię „Wydawnictwo Katolickie Dobrych a Tanich Książek”, co napotkało duży odzew ze strony autorów pragnących opublikować swoje prace. W ślad za tym zredagowano wiele wartościowych tytułów, a czasopismo odzwierciedlało obyczajowość XIX wieku, uwzględniając ówczesny stan wiedzy z różnych dziedzin.
Promotor Nabożeństwa do ś. Józefa i Przenajświętszej Rodziny
W ostatnim kwartale 1870 roku, Teodor Heneczek zainaugurował nowy periodyk „Promotor Nabożeństwa do ś. Józefa i Przenajświętszej Rodziny”. Początkowo wydawany w Poznaniu, Heneczek przeniósł go do Piekar, pozyskując prawa wydawnicze od karmelitanek bosych, z nadzieją na pozyskanie zainteresowania duchowieństwa w tej nowej inicjatywie. „Promotor” był periodykiem dwumiesięcznym, odznaczającym się inną formą niż poprzednie wydawnictwa, mającymi postać małych książeczek.
W konsekwencji, czasopismo skupiało się na osobie św. Józefa Opiekuna Świętej Rodziny. Publikowane teksty obejmowały świadectwa, rozprawy oraz modlitwy. Dla niezaznajomionych z teologią treści te mogły być trudne do zrozumienia, co przyczyniło się wkrótce do zakończenia drukowania periodyku w 1872 roku.
Pamięć o Teodorze Heneczku
W celu trwałego upamiętnienia Teodora Heneczka, podjęto wiele znaczących inicjatyw. Pierwszym z przekrojowych działań było zamontowanie tablicy na budynku przy ul. Bytomskiej 176, gdzie Heneczek prowadził swoją drukarnię w latach 1847-1862. Oprócz tego, w Centrum na osiedlu Wieczorka, jedna z ulic nosi jego imię.
W latach 1997-1999, dzięki staraniom Komitetu Obywatelskiego oraz ówczesnych władz Piekar Śląskich, z prezydentem Andrzejem Żydkiem na czele, przystąpiono do porządkowania grobu Teodora Heneczka. Miejsce jego spoczynku znajduje się na cmentarzu przy kościele św. Jerzego i św. Tekli w Nowosielcach Kozickich, w podkarpackim województwie, w gminie Ustrzyki Dolne. Jesienią 1997 roku, po uprzątnięciu terenu, przedstawiciele piekarskiego Komitetu Obywatelskiego przywieźli urnę wypełnioną ziemią z grobu Heneczka do Piekar Śląskich, składając ją w kaplicy na tamtejszym cmentarzu. Podczas ceremonii odsłonięcia tablicy pamiątkowej, która jest tam obecnie, uhonorowano zasłużonego drukarza.
W dniu 22 maja 1999 roku, po dwuletnich staraniach piekarzan oraz członków rodziny, miała miejsce uroczystość odsłonięcia i poświęcenia nowej płyty na grobie Teodora Heneczka. W wydarzeniu brali udział bliscy, w tym Janina Halina Osoba – praprawnuczka jednej z sióstr oraz Maciej Heneczkowski – praprawnuk Rudolfa Heneczka, starszego brata. Piekary Śląskie reprezentował wtedy prezydent miasta, wiceprezydenci, członkowie Rady Miasta oraz wielu mieszkańców. Również samorządowcy z Ustrzyk Dolnych, a także lokalna społeczność, w tym przedstawiciele Oddziału Bieszczadzkiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, uczestniczyli w tej doniosłej chwili.
Projekt Biblioteki w Piekarach Śląskich
W 2017 roku, z okazji 200. rocznicy urodzin Teodora Heneczka oraz 170. rocznicy otwarcia przez niego jednej z pierwszych polskich drukarni na Górnym Śląsku, zrealizowano projekt edukacyjno-historyczny pod nazwą „Po czcionce do książki. Śladami piekarskiego drukarza Teodora Heneczka”. Inicjatywa ta została wsparcie finansowe Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach programu „Patriotyzm Jutra”.
Głównym celem projektu była popularyzacja wiedzy o historii, kulturze oraz języku polskim w XIX-wiecznym, administracyjnie niemieckim mieście. W ramach przedsięwzięcia przeprowadzono różnorodne działania edukacyjne, skierowane do dzieci, młodzieży oraz dorosłych, zachęcające do zgłębiania historii Teodora Heneczka. W dniach 12 i 14 czerwca 2017 roku w bibliotece odbyło się dziesięć warsztatów papierniczych i drukarskich, w których uczestniczyło około 200 uczniów ze szkół podstawowych. Dzieci miały możliwość zaznajomienia się z tradycyjnymi metodami czerpania i barwienia papieru, kaligrafowania oraz drukowania.
Między 25 sierpnia a 7 października 2017 roku zorganizowano również konkurs historyczno-literacki „Legenda o piekarskim drukarzu”, którego celem było stworzenie krótkiego tekstu legendy nawiązującej do życia i działalności Heneczka. Dnia 19 października 2017 roku, w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Piekarach Śląskich zorganizowano wernisaż wystawy poświęconej Teodorowi Heneczkowi, przygotowanej przez Łukasza Żywulskiego, opiekuna Izby Regionalnej. Była to także okazja do podsumowania projektu „Po czcionce do książki”. Uroczystość nadania imienia bibliotece odbyła się w obecności Prezydent Miasta Piekary Śląskie Sławy Umińskiej-Duraj oraz Dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej, Joanny Naczyńskiej.
Podczas wernisażu odbyło się także uroczyście wręczenie nagród w konkursie na legendę o piekarskim drukarzu. Autorkom wyróżnionych prac nagrody oraz pamiątkowe dyplomy wręczyła Sława Umińska-Duraj, patronująca konkursowi i wystawie.
Krój pisma „Heneczek”
W ramach projektu Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Teodora Heneczka, nazwany „Po czcionce do książki. Śladami piekarskiego drukarza Teodora Heneczka”, stworzono krój pisma Heneczek. Idea zaprojektowania tego fontu zrodziła się w kontekście obchodów 200. rocznicy urodzin Teodora oraz 170. rocznicy otwarcia jego pierwszej polskiej drukarni w Piekarach Śląskich.
Krój Heneczek zaprojektowany został na podstawie czcionki zastosowanej w publikacji „Matka świętych Polska, albo Żywoty świętych, błogosławionych, wielebnych, świątobliwych, pobożnych Polaków i Polek…”, wydanej w 1850 roku w Piekarach (obecnie Piekary Śląskie) przez Teodora Heneczka. Autorem tego kroju jest Damian Langosz, absolwent wrocławskiej Akademii Sztuk Pięknych, który w 2018 roku zdobył nagrodę główną w konkursie Polish Graphic Design Awards 2017 za projekt tego fontu.
Przypisy
- Ł.Ł. Żywulski, Po czcionce do książki. Śladami Teodora Heneczka, Piekary Śląskie 2018 r., s. 7, ISBN 978-83-952081-0-2.
- Ł.Ł. Żywulski, dz. cyt., s. 67.
- Ł.Ł. Żywulski, dz. cyt., s. 61-66.
- Ł.Ł. Żywulski, dz. cyt., s. 57-59.
- Ł.Ł. Żywulski, dz. cyt., s. 54-56.
- Ł.Ł. Żywulski, dz. cyt., s. 26.
- J.J. Wycisło, Księdza Jana Alojzego Ficka pastoralna koncepcja zaangażowania apostolskiego świeckich w okresie „restrukturyzacji” przemysłu na Górnym Śląsku w połowie XIX wieku. Aktualność problematyki [w:] Kultura i religia u progu III tysiąclecia, red. nauk. W. Świątkiewicz, A. Pethe, Katowice, s. 44.
- J.H.J.H. Osoba, Dzieje rodziny Heneczków w XIX wieku, Tychy 1998 r., s. 125, ISBN 83-901654-3-0.
- J.J. Saratowicz-Stolarzewiczowa, Teodor Heneczek. Górnośląski drukarz, redaktor i wydawca, Katowice 1985 r., s. 8.
- Uchwała nr XXXVII/450/17 Rady Miasta Piekary Śląskie w sprawie nadania imienia i Statutu Miejskiej Bibliotece Publicznej w Piekarach Śląskich [online].
- M. Gancarczyk, "Katolickie poglądy społeczne Teodora Heneczka na łamach „Zwiastuna Górnośląskiego” (1868-1872)", Katowice 1991 r., pr. mgr w Bibliotece WTL UŚ.
- Matka świętych Polska, albo Żywoty świętych... [online], polona.pl [dostęp 24.10.2017 r.] .
- Pobierz Piekarski krój pisma - Miejska Biblioteka Publiczna w Piekarach Śląskich [online], www.biblioteka.piekary.pl [dostęp 24.10.2017 r.] .
- Krojepism2017 [online], www.polishgraphicdesign.com [dostęp 18.06.2018 r.] .
- Metryka chrztu Teodora Heneczka z 1817 r. - Silesian Digital Library [online], www.sbc.org.pl [dostęp 26.11.2018 r.] .
- Akt zgonu Teodora Heneczka z 1888 r. - Silesian Digital Library [online], www.sbc.org.pl [dostęp 25.11.2018 r.] .
- Metryka chrztu Teodora Heneczka z 1817 r., 18.04.1817 r. [dostęp 25.11.2018 r.] .
Pozostali ludzie w kategorii "Media i komunikacja":
Tadeusz Jagodziński | Ireneusz Bieleninik | Tomasz Skory | Jan Pospieszalski | Antoni Zębik | Zbigniew Łakomski | Jerzy Grot-Kwaśniewski | Adam Szostkiewicz | Juliusz Stroynowski | Miłosz Kłeczek | Anna Szulc | Włodzimierz Stępiński (1929–2000) | Abraham Gancwajch | Przemysław Kossakowski | Sławomira Walczewska | Aleksander Rowiński | Witold Mężnicki | Władimir Poriemski | Łukasz Szelecki | Wiesław MachejkoOceń: Teodor Heneczek