Aleja Najświętszej Maryi Panny w Częstochowie

---

Charakterystyka

Aleja Najświętszej Maryi Panny w Częstochowie to imponująca ulica, która zachwyca swoim układem oraz architekturą.

Usytuowana równoleżnikowo, ma długość około 1,5 kilometra, a jej szerokość wynosi 44 metry. Aleja ta pełni wiele wielofunkcyjnych ról, w tym handlowe, usługowe, finansowe oraz kulturalne. Można tu znaleźć liczne sklepy, biura oraz ośrodki kulturalne, co czyni ją jednym z głównych punktów miasta.

W zabudowie przeważają eleganckie kamienice w stylu klasycystycznym oraz późnoklasycystycznym, które nadają alei niepowtarzalny charakter. Rzadziej spotyka się tutaj obiekty w stylu eklektycznym, a także nowoczesne budynki, które harmonijnie współistnieją z historyczną architekturą.

Historia

„Aleja, zgodnie z zamysłem lokalnych władz, miała odgrywać rolę vitalnego łącznika pomiędzy Starą Częstochową a Nową Częstochową. Stworzono ją jako kluczowy komponent planu rozwoju oraz regulacji nowo kształtującego się miasta. To właśnie pod kierunkiem inżyniera Jan Bernharda, władze województwa kaliskiego Królestwa Polskiego zrealizowały ten projekt. W latach 1822, 1823 oraz 1825 przeprowadzał on szczegółowe pomiary obu osiedli, co zaowocowało sporządzeniem dokładnych planów istniejącej oraz planowanej zabudowy.

Wytyczanie Alei rozpoczęto w 1818 roku, a od 1824 zaczęto oddawać w wieczystą dzierżawę puste działki, które miały być zabudowane w przeciągu dwóch lat. Właśnie w tym okresie po raz pierwszy w dokumentach pojawiła się nazwa ulicy – ul. Panny Maryi. W roku 1823 Aleje obsadzono czterema rzędami kasztanowców, zaś w 1826 roku doszło do formalnego połączenia obu miast, a 19 sierpnia Rada Administracyjna oficjalnie potwierdziła istnienie ulicy. W latach 1848–1850 zrealizowano nawierzchnię bitą oraz rynsztoki.

Już w XIX wieku przyjęła się zwyczajowa nazwa „Aleje”, która była podzielona na trzy części. W 1923 roku rozpoczęto układanie kostki granitowej, a w trakcie dwudziestolecia dokonano również wycinki kasztanowców. I Aleję obsadzono lipami, klonami i jaworami, podczas gdy II Aleję wypełniono lipami, a III Aleję zdominowały topole. W tym samym czasie zlikwidowano drewniany wiadukt nad torami kolejowymi, a na jego miejsce powstała nowa konstrukcja.

Od 28 stycznia 1942 roku okupant zmienił nazwę ulicy na „Adolf Hitler Allee”. W latach pięćdziesiątych XX wieku w Alei NMP organizowane były wyścigi samochodowe. W 1999 roku III Aleję, gdzie wcześniej rosły topole, zmieniono, sadząc w tej lokalizacji nowe lipy. Remont III Alei miała miejsce w okresie od czerwca 2006 do lipca 2007 roku, podczas którego zastosowano dekoracyjny bruk.

Nazwa

Mimo iż w oficjalnym rejestrze ulic została ujęta nazwa „Aleja”, mieszkańcy Częstochowy powszechnie odnoszą się do tego miejsca jako „Aleje”. To określenie nawiązuje do podziału na trzy części, które zwane są alejami:

• pierwsza aleja, I aleja – rozciągająca się od placu Daszyńskiego do wiaduktu nad linią kolejową numer 1,
• druga aleja, II aleja – od wspomnianego wiaduktu do placu Biegańskiego,
• trzecia aleja, III aleja – biegnąca od placu Biegańskiego aż do parków podjasnogórskich, ustępując miejsca alei Henryka Sienkiewicza.

I aleja leży w granicach dzielnicy Stare Miasto, podczas gdy II i III aleja znajdują się w Śródmieściu. Budynki położone w pierzei północnej mają numery parzyste, a te usytuowane w południowej – numery nieparzyste.

Pierwotnie ulica była znana jako Aleja Panny Maryi. W miarę upływu lat wprowadzano pewne zmiany w jej nazwie (w necie można spotkać zapisy takie jak Aleja Panny Marji oraz Aleja Najświętszej Marii Panny). W okresie okupacji hitlerowskiej jej nazwa została najpierw zmieniona na Marien-Allee, a następnie, 28 stycznia 1942 roku, na Adolf Hitler-Allee. Po wyzwoleniu Częstochowy przywrócono jej pierwotną polską nazwę.

Bieg Alei NMP

Plac Ignacego Daszyńskiego

Rozpoczęcie Alei Najświętszej Marii Panny ma miejsce na Placu Ignacego Daszyńskiego w Częstochowie, który znajduje się w malowniczej dzielnicy Stare Miasto. Przed rokiem 1934, obszar ten był znany jako Nowy Rynek, co podkreśla jego historyczne znaczenie i zmianę, jaką przeszedł w ciągu lat.

I aleja

• Na numerze 12 znajdował się budynek powstały przed 1849 rokiem, który należał do rodziny Wolbergów. Na przełomie XIX i XX wieku siedziba drukarni oraz hotelu żydowskiego, a w okresie międzywojennym był tu teatr letni, znany jako „ogródek Wolbergów”, gdzie miały miejsce występy artystyczne oraz festyny.
• Budynek pod numerem 13, na narożniku ul. Piłsudskiego, powstał około 1878 roku. Na piętrze mieściło się Towarzystwo Śpiewacze „Lutnia”, natomiast na parterze cukiernia Rudzkiego. Zmieniał właścicieli i funkcje, a w 1996 roku znalazła się w nim redakcja Gazety Wyborczej.
• Dom Adolfa Frankego, znany z Dom Frankego, wzniesiony w latach 1901–1903 na numerze 14, był pierwotnie siedzibą hotelu „Victoria”. Jego historia podczas II wojny światowej była przepełniona dramatyzmem, gdyż stał się miejscem żydowskiego rzemiosła oraz szpitalem niemieckim.

Warto wspomnieć, że podczas II wojny światowej I aleja zyskała status części „dużego getta”. W początkowym okresie obsadzenie alei było nieudane, gdyż topole, które tam rosły, nie przyjęły się dobrze i szybko obumarły. Dopiero w 1828 roku miejsce to zagospodarowano, sadząc kasztanowce oraz robinie akacjowe, które również z czasem zaczęły zanikać. W 2006 roku posadzono lipy srebrzyste odmiany Varsaviensis, które obecnie zdobią tę okolicę.

II aleja

• Budynek pod numerem 16 to Stary Zajazd, wzniesiony po 1850 roku, który według legendy gościł Fryderyka Chopina oraz konfederatów barskich, znany ze swojego późnoklasycystycznego stylu.
• Pod numerem 17 znajduje się dawny szpital, wybudowany w latach 1835–1838, który był prowadzony przez wybitnego lekarza Władysława Biegańskiego i został wyburzony w 1969 roku.
• Dom Ficenesa (numer 18) był własnością Józefa Ficenes, a licznie przyjmowani goście przyczynili się do jego znakomitego wizerunku.
• Pod numerem 19, niegdyś mieścił się dawny gmach teatru, jego historia sięga przed roku 1871, a później to kino „Paryskie”. Teraz umiejscowiony jest tam bank PKO BP.

Kolejne obiekty, takie jak Kamienica Kupiecka z numerem 24, z neogotyckimi elementami oraz Dom Kohna (numer 27), zapraszają do odkrywania ich unikalnej architektury. Kamienica Banku Polskiego, wybudowana w latach 1903–1904, to kolejny szyld na pewno warte uwagi, obecnie związany z ING Bankiem Śląskim.

Warto odwiedzić także miejsca takie jak Dom Księcia oraz Dom Biegańskiego przy skrzyżowaniu z al. Wolności, tworzące część tzw. „osi pracy”.

III aleja

W latach 2005–2007 przeprowadzono poważne prace modernizacyjne na III alei, które znacząco wpłynęły na ruch uliczny, ograniczający go do wąskiej jednokierunkowej drogi. W związku z organizowanymi uroczystościami jest całkowicie zamykana dla ruchu. Mimo że od 2012 roku wprowadzono częściowe otwarcie na ruch, organizacja granicząca z prawoskrętem wciąż pozostaje ważnym zagadnieniem dla mieszkańców, którzy również wyrażają swoje opinie na skrzynkach konsultacyjnych.

• Przykładowo, popówka zlokalizowana na narożniku ul. Nowowiejskiego, dawniej siedziba duchowieństwa prawosławnego, przyciąga turystów, a obecnie stanowi Muzeum Pielgrzymowania.
• Kuria metropolitalna (numer 54) to kolejny budynek, który kusi swoimi historiami związanymi z biskupem Teodorem Kubiną.
• Neogotycki kościół rektoralny pw. Najświętszego Imienia Maryi, zbudowany w latach 1859–1861, dominuje nad przestrzenią III alei.
• Warto przyjrzeć się także IV LO im. Sienkiewicza, które znajduje się na obszarze dawnego klasztoru ss. mariawitek IV LO im. Sienkiewicza, z nowoczesnym pomnikiem patrona szkoły.

Aleja Henryka Sienkiewicza i parki podjasnogórskie

Łącząc Aleję Najświętszej Marii Panny z Jasną Górą, aleja Henryka Sienkiewicza jest otoczona przez urokliwe parki im. Stanisława Staszica i 3 maja, znane jako parki podjasnogórskie. Ważnym atutem alejki jest jej zamknięcie dla ruchu samochodowego oraz podziemne przejście łączące III aleję z aleją Sienkiewicza, choć obecne trudności techniczne ograniczają jego dostępność.

Rzeźby i fontanny

Ławeczka Władysława Biegańskiego

Na II alei, przed zabytkową kamienicą numer 20, w dniu 23 czerwca 2008 roku odsłonięto pomnikową ławeczkę z wizerunkiem Władysława Biegańskiego. Pomnik ten, stworzony z brązu, jest dziełem rzeźbiarza Wojciecha Pondela z Krakowa. Odsłonięcie ławeczki było częścią obchodów 150. rocznicy urodzin oraz 90. rocznicy śmierci tego zasłużonego częstochowianina, znanego jako „częstochowianin stulecia”. Więcej informacji można znaleźć w osobnym artykule: Ławeczka Władysława Biegańskiego w Częstochowie.

Ławeczka Haliny Poświatowskiej

W dniu 11 października 2007 roku na początku III alei odsłonięto pomnikową ławeczkę poświęconą Halinie Poświatowskiej, znanej polskiej poetce. Rzeźba, wykonana z brązu przez Roberta Sobocińskiego, umiejscowiona jest w pobliżu placu Władysława Biegańskiego oraz Popówki (numer 47). Wydarzenie to miało miejsce w związku z obchodami 40. rocznicy śmierci artistki. Szczegółowe informacje zawiera artykuł: Ławeczka Haliny Poświatowskiej w Częstochowie.

Ławeczka Marka Perepeczki

Pamiątkowa ławeczka upamiętniająca aktora Marka Perepeczkę została odsłonięta 31 października 2014 roku. Znajduje się na początku III alei, naprzeciwko ławeczki Haliny Poświatowskiej, obok placu Władysława Biegańskiego. Rzeźba, podobnie jak w przypadku ławeczki Biegańskiego, została stworzona przez Wojciecha Pondela. Osobny artykuł na ten temat można znaleźć tutaj: Ławeczka Marka Perepeczki w Częstochowie.

Ławeczka Piotra Machalicy

Ławeczka, która upamiętnia aktora Piotra Machalicę, została odsłonięta 1 lipca 2022 roku. Rzeźba ta znajduje się w pobliżu III alei, dodając w ten sposób wolny dostęp do kultury w przestrzeni miejskiej.

Fontanna amonit

W III alei, nieopodal siedziby kurii metropolitalnej (numer 54), urządzono fontannę w kształcie amonitu. Jest ona wyjątkowa, ponieważ została zbudowana z piaskowca Długopole i efektownie oświetlana po zmierzchu. Fontanna została uruchomiona w lipcu 2010 roku, wzbogacając tym samym przestrzeń miejską o nowy element.

Fontanna Dziewczynka z gołębiami

W centralnym pasażu III alei, nieopodal budynku o numerze 75, umieszczono fontannę nazwaną Dziewczynka z gołębiami. Przedstawia ona urokliwą postać dziewczynki karmiącej gołębie. Rzeźba powstała z brązu, a jej autorem koncepcji plastycznej jest Władysław Ratusiński, znany częstochowski artysta malarz. Za wykonanie figury odpowiada Ewa Maliszewska, która zdobyła uznanie za swoje dzieła, w tym figury do nagrodzonego Oscarem filmu „Piotruś i wilk”. Fontanna została uruchomiona 25 maja 2009 roku, a w grudniu 2011 roku z okazji świąt Bożego Narodzenia obok fontanny stanęło oświetlone drzewko, które zostało ufundowane przez firmę Jawo.

Nawiązania w kulturze

Nazwa czasopisma Aleje 3, które ukazywało się w latach 1995-2010, bezpośrednio odnosi się do alei Najświętszej Maryi Panny. Publikacja ta stanowiła ważny element kulturowego krajobrazu Częstochowy, przyczyniając się do popularyzacji lokalnych tradycji oraz historii.

Częstochowski oddział Gazety Wyborczej, w ramach swojego internetowego wydania, prowadził dział zatytułowany IV Aleja, który skupiał się na mniej znanych faktach dotyczących historii tego miasta. Dział ten obecnie funkcjonuje pod nazwą Plac Wspomnień, kontynuując tradycję odkrywania i przybliżania interesujących wydarzeń z przeszłości regionu.

---

Oceń: Aleja Najświętszej Maryi Panny w Częstochowie

---