Halina Poświatowska

---

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Halina Poświatowska, urodzona w Częstochowie, była córką rzemieślników i na świat przyszła jako Halina Myga. Jednak z powodu błędnego wpisania imienia przez księdza w parafialnej księdze, wpisano ją jako Helenę. Formalna zmiana imienia na Halina miała miejsce dopiero w 1961 roku. Poetka miała troje rodzeństwa: Małgorzatę, Elżbietę oraz Zbigniewa. Niestety, Elżbieta zmarła w dzieciństwie, mając tylko trzy lata. Halina uczęszczała do gimnazjum „Nauka i Praca”, a następnie kontynuowała naukę w żeńskim I Liceum Ogólnokształcącym im. Juliusza Słowackiego.

Wydarzenia z końca II wojny światowej miały dramatyczny wpływ na jej życie. W dniach 15-16 stycznia 1945 roku, Halina wraz z rodziną ukrywała się w zimnej, wilgotnej piwnicy przed niemieckimi okupantami. Ten trudny okres spędzony w niewygodnych warunkach negatywnie wpłynął na jej zdrowie. Zachorowała na anginę, a powikłania z tego powodu, związane z bakteriami paciorkowca, przyczyniły się do rozwoju zapalenia stawów i stworzenia wady serca, zwanej zmianami we wsierdziu oraz wadą zastawki dwudzielnej.

Choroba

W wyniku nieuleczalnej w tamtym okresie wady serca, Halina spędziła wiele lat w szpitalach i sanatoriach. Właśnie tam poznała swojego przyszłego męża, Adolfa Ryszarda Poświatowskiego, który również zmagał się z poważną chorobą serca. Adolf był malarzem oraz studentem Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi. Ich związek zaowocował ślubem, który odbył się 30 kwietnia 1954 roku w Częstochowie. Niestety, po zaledwie dwóch latach wspólnego życia, Adolf zmarł nagle w Krakowie 22 marca 1956 roku, a Halina w wieku zaledwie 21 lat stała się wdową.

W 1958 roku, dzięki wsparciu Polonii amerykańskiej, Poświatowska przeszła operację serca w Stanach Zjednoczonych. Zamiast powrócić natychmiastowo do Polski, postanowiła złożyć wniosek o pełne stypendium w prestiżowej uczelni dla dziewcząt, Smith College, znajdującej się w Berkshires w Northampton. Otrzymała stypendium, mimo iż nie znała języka angielskiego. Ukończyła college przed czasem, otrzymując tytuł bachelor of arts 11 czerwca 1961 roku. Choć przyjęto ją na studia doktoranckie na Stanford University w Kalifornii, tęsknota za rodziną skłoniła ją do powrotu do Polski, gdzie osiedliła się w Krakowie, kontynuując studia na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz zamieszkując w Domu Literatów.

Śmierć

W 1967 roku jej stan zdrowia uległ znacznemu pogorszeniu, co zaowocowało decyzją o kolejnej operacji serca, tym razem przeprowadzonej w Warszawie. Niestety, osiem dni po zabiegu, w wyniku powikłań zakrzepowo-zatorowych, poetka zmarła 11 października. Halina Poświatowska oraz jej mąż spoczęli na cmentarzu św. Rocha w Częstochowie.

Upamiętnienie

W dniu 9 maja 2007 roku, w jej rodzinnym domu przy ulicy Jasnogórskiej 23 w Częstochowie, zainaugurowano Dom Poezji – Muzeum Haliny Poświatowskiej, które jest częścią Muzeum Częstochowskiego. W muzeum zgromadzono wiele rodzinnych pamiątek. W Częstochowie znajduje się również izba pamięci w Szkole Podstawowej nr 8, gdzie odsłonięto pomnik poetki w naturalnej wielkości, stworzony przez artystę rzeźbiarza Szymona Wypycha. W 2007 roku uroczyście otwarto także Ławeczkę Haliny Poświatowskiej. Ponadto, poetka jest patronką XXXII Liceum Ogólnokształcącego w Łodzi od 1994 roku oraz Szkoły Podstawowej nr 8 w Częstochowie od 1996 roku.

Poezja

Lata 50. i 60. XX wieku

Halina Poświatowska jest uznawana za integralną część pokolenia „Współczesności”. Debiutowała w 1956 roku, publikując swoje wiersze w lokalnej gazecie „Gazeta Częstochowska”. Jej przełomowy moment związany jest z osobą krytyka literackiego oraz poety Tadeusza Gierymskiego, który w artykule zatytułowanym „Pożegnania poetki”, opublikowanym w tej samej gazecie w 1967 roku, wyraził się o jej twórczości z perspektywy litości, nie oceniając jej wierszy zbyt wysoko.

Poświatowska wydała swój pierwszy tomik poezji pt. Hymn bałwochwalczy w roku 1958, co spotkało się z pozytywną recepcją zarówno w środowisku krytyków, jak i wśród poetów. Kolejne zbiory to Dzień dzisiejszy (1963), Oda do rąk (1966) oraz Jeszcze jedno wspomnienie (1968, wydane pośmiertnie). W twórczości Poświatowskiej dominującymi tematami są miłość i śmierć, które przenikają się nawzajem.

Poświatowska, świadoma kruchości własnego istnienia, często sprzeciwiała się bezwzględnemu losowi. Jej teksty wyrażają smutek związany z niedoskonałością ludzkiego ciała, ale także radość z chwili przemijającego życia. Poetka nie unikała tematu kobiecości, pisząc zarówno o sobie, jak i o innych kobietach, godnych podziwu i chwale. All to było osadzone w głębokiej filozoficznej refleksji. Poezja Haliny Poświatowskiej to analiza ludzkiej natury, w której pragnienia miłości i świadomość śmierci współistnieją.

Recepcja twórczości po śmierci

Po śmierci poetki znaleziono wiele niepublicznych utworów, w tym liryków, opowiadania, bajki dla dzieci, dramaty oraz listy. Te zbiory zostały następnie opublikowane w „Dziełach” (Wydawnictwo Literackie, 1997). Na chwilę przed odejściem, w 1967 roku, ukazała się jej autobiograficzna powieść, Opowieść dla przyjaciela, której późniejsza edycja została wydana w 2017 roku przez to samo wydawnictwo.

W 1968 roku Tadeusz Baird zaaranżował pięć pieśni do tekstów Poświatowskiej na mezzosopran oraz orkiestrę kameralną, co podkreśliło jej wpływ na różnorodne formy sztuki. Ponadto, od 1974 roku w Częstochowie odbywa się Ogólnopolski Konkurs Poetycki im. Haliny Poświatowskiej, co jest wyrazem uznania dla jej twórczości.

Rehabilitacja krytyczna i feministyczna

Długo po odejściu Haliny Poświatowskiej jej poezja zaczęła być postrzegana bardziej pozytywnie i wiarygodnie przez środowisko akademickie oraz biografów, niż to miało miejsce za jej życia. Poetka została zrehabilitowana jako utalentowana autorka, której twórczość łączy w sobie intelektualne głębie, nowatorskie podejście oraz techniczne umiejętności, mimo iż jej wcześniejsze utwory były często fetyszyzowane przez młode kobiety.

W XXI wieku Grażyna Borkowska w książce „Nierozważna i nieromantyczna. O Halinie Poświatowskiej” oraz Kalina Błażejowska w „Upartym sercu. Biografia Haliny Poświatowskiej” stworzyły znaczące monografie, które zgłębiają dekonstruujące elementy poezji oraz niepublikowane wątki z jej życia, co przyczyniło się do dalszej refleksji nad jej osobą i dziełem.

Tomy wierszy

Halina Poświatowska to jedna z najwybitniejszych postaci polskiej poezji. W swoim dorobku artystycznym ma liczne zbiory utworów, które odzwierciedlają jej wrażliwość i unikalny styl. Poniżej przedstawiam niektóre z najbardziej znaczących tomów wierszy, które powstały w jej twórczości:

• Hymn Bałwochwalczy (1958),
• Dzień dzisiejszy (1963),
• Oda do rąk (1966),
• Jeszcze jedno wspomnienie (1967).

Przekłady (wybór)

Przekłady utworów Haliny Poświatowskiej stanowią niezwykle bogaty zbiór, w którym wiersze oraz opowiadania przetłumaczone na różne języki odnoszą się do jej twórczości i osobistych przeżyć.

• Bułgarski: Умея само да обичам = Umiem tylko kochać, wiersze wybrane, przekład na język bułgarski: Łyczezar Seliaszki, wydawnictwo Faber, ISBN 978-954-400-443-9,
• Niemiecki: Immer wenn ich leben will = Zawsze, gdy pragnę żyć, przekład: Monika Cagliesi-Zenkteler, Piper Verlag, München 2002, ISBN 3-492-04397-6,
• Erzählung für einen Freund = Opowieść dla przyjaciela, przekład: Monika Cagliesi-Zenkteler, Piper Verlag, München 2002, ISBN 3-492-23491-7,
• Perski: Ej zendegi tarkam koni mimiram. Gozine-je asz’ar = Życie, umrę jeśli odejdziesz. Wybór wierszy, przekład na język perski: Alireza Doulatszahi, Ivonna Nowicka, Baal Publications, Teheran-Iran 2010, ISBN 978-964-2574-28-5 (Seria: Studia polskie – III. Poezja polska – II),
• Portugalski: Mais uma lembrança = Jeszcze jedno wspomnienie, tłumaczenie: Magdalena Nowinska, „Revista Literária em Tradução”, nr 1 (set/2010), Fpolis/Brazylia, ISSN 2177-5141,
• Ukraiński: Розповідь для друга = Opowieść dla przyjaciela, przekład: Włodzimierz Harmatiuk, Iwano-Frankiwsk 2012, ISBN 978-966-998-301-7,
• Знайомий з Котора = Znajomy z Kotoru (zbiór opowiadań: Znajomy z Kotoru, Niebieski ptak, Notatnik amerykański), przekład: Włodzimierz Harmatiuk, Ternopil 2015, ISBN 978-966-2392-55-5.

Wybór tych przekładów podkreśla uniwersalność i ponadczasowość jej twórczości, która odnajduje swojego odbiorcę w różnych kulturach oraz językach.

---

Oceń: Halina Poświatowska

---