Antoni Fertner

---

Życiorys

Rodzina i edukacja

Antoni Fertner, syn częstochowskiego cukiernika Teofila i Eleonory z domu Pleszyńskiej, dorastał w rodzinie z trzema starszymi siostrami. Po utracie rodziców przeprowadził się do Piotrkowa, gdzie pracował jako klakier w teatrze. Uczęszczał do lokalnego gimnazjum, w którym wykazywał znaczne zdolności matematyczne. Następnie przeniósł się do Warszawy, aby rozpocząć studia ekonomiczne w Wyższej Szkole Handlowej im. Kronenberga. Jednakże, zamiast kontynuować kształcenie, postanowił zapisać się na kurs aktorski w Szkole Dramatycznej działającej przy warszawskim Towarzystwie Muzycznym, który ukończył w 1895 roku.

W trakcie nauki brał udział w wielu trasach objazdowych po Polsce z różnymi trupami teatralnymi. Po pewnym czasie podjął pracę w Izbie Kontroli Państwa, lecz szybko zrezygnował z urzędniczej kariery, aby objąć angaż w warszawskim teatrzyku Wodewil pod kierownictwem Michała Wołowskiego. To właśnie tam zadebiutował jako Szewc w spektaklu Madame Sans-Géne. Jesienią 1895 roku Fertner dołączył do Wołowskiego w Łodzi, a stamtąd wziął udział w rocznym tournée po Rosji, w miastach takich jak Moskwa i Petersburg, z grupą Adolfiny Zimajer.

Kariera w Warszawie

Po powrocie do Polski w 1900 roku, Antoni Fertner zaczął występować w Teatrze Ludowym w Warszawie, którego dyrektorem był Marian Gawalewicz. W 1902 roku dostał angaż w Teatrze Farsy i Operetki, który prowadził Ludwik Śliwiński. Dzięki temu zyskaniu zatrudnienia w teatrze rządowym, Fertner mógł otworzyć przed sobą nowe możliwości kariery, występując również w Teatrze Rozmaitości.

W 1906 roku odbył miesięczną podróż z grupą teatralną do Petersburga, gdzie jego umiejętności aktorskie znalazły szerokie uznanie. Dwa lata później, w 1908 roku, otrzymał propozycję występu w niemym filmie Antoś pierwszy raz w Warszawie, którego był również współscenarzystą. Sukces tego filmu przyczynił się do wzrostu popularności aktora, który zaczął być rozpoznawany przez szeroką publiczność.

Fertner aktywnie uczestniczył w działalności Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów, pełniąc rolę wiceprezesa. W 1912 otrzymał honorowy złoty żeton za dwudziestoletnią działalność stowarzyszenia. W latach 1913-1918 występował gościnnie na scenach teatrów w Kijowie, zarówno solo, jak i z kabaretem „Momus” (1913–1914).

Dwudziestolecie międzywojenne

Po zakończeniu I wojny światowej, w 1918 roku, Fertner powrócił do Warszawy, gdzie występował w Farsie oraz w Teatrze Polskim. W tym samym roku zakupił willę „Pod Kogutkiem” w osiedlu Radość, co dało nazwę tej okolicy. W latach 20. XX wieku jego obecność w filmach była ograniczona, biorąc udział jedynie w trzech produkcjach, co było spowodowane problemami organizacyjnymi polskich studiów filmowych, których Fertner był krytykiem. Dopiero po wprowadzeniu filmów dźwiękowych ponownie zaczął występować, a w latach 1934-1939 zagrał w około dwudziestu filmach.

W latach 1923-1926 pełnił funkcję dyrektora Teatru Letniego, a w latach 1926-1927 prowadził z Mieczysławą Ćwiklińską teatr, który nosił ich imiona. Teatr ów nie przetrwał, co zmusiło Fertnera do powrotu do Teatru Letniego.

II wojna światowa i okres powojenny

W czasie wrześniowej wojny obronnej 1939 roku, Fertner znajdował się w Warszawie, gdzie zaobserwował brutalne skutki działań wojennych, utraciwszy całe swoje mienie. W trakcie okupacji hitlerowskiej reżyserował i występował w jawnych teatrach, takich jak „Niebieski Motyl”, „Złoty Ul”, „Wodewil” oraz „Nowości”, co odbywało się wbrew zakazom ZASP-u. Po powstaniu warszawskim został wywieziony do obozu przesiedleńczego w Pruszkowie, a następnie przetransportowany do Skawiny. Po zakończeniu wojny osiedlił się w Krakowie, a powrót na warszawską scenę był dla niego niemożliwy z powodu jego działalności w teatrach jawnych, więc występował w zespole objazdowym, a potem w krakowskim Teatrze Kameralnym TUR do 1946 roku.

W latach 1947-1954 był aktorem warszawskich Miejskich Teatrów Dramatycznych, ale nie powrócił już do filmu. Po swoim ostatnim epizodzie w Warszawie, aż do swojej śmierci w 1959 roku, występował na krakowskich scenach, w tym w Teatrze im. Juliusza Słowackiego (gdzie w 1954 roku uczcił 60-lecie swojej pracy artystycznej) oraz w Starym Teatrze.

Życie prywatne

Antoni Fertner miał bogate życie osobiste, które było pełne zawirowań i ważnych momentów. Był co najmniej trzykrotnie żonaty, co świadczy o jego skomplikowanej drodze życiowej. Jego pierwsze małżeństwo to związanie z Kazimierą Matyldą Habrowską, które trwało od 1895 do 1911 roku, a zakończyło się rozwodem.

Następnie związał się z aktorką Heleną Pawłowską, która urodziła się 10 grudnia 1873 roku w Piotrkowie i zmarła 3 listopada 1944 roku w Grodzisku. Helena znana była z występu w filmie „Antek kombinator” z 1913 roku oraz z nagrań różnych scenek na płytach gramofonowych, co przyniosło jej pewną popularność w tamtych czasach.

Ostatnie małżeństwo Fertnera miało miejsce 17 marca 1958 roku, w parafii św. Floriana w Krakowie, gdzie poślubił Janinę Zaleską. Z tego związku miał syna, również o imieniu Antoni, co pokazuje, że Fertner dbał o rodzinne więzi, mimo burzliwej przeszłości.

Po 85 latach życia, Antoni Fertner zmarł, a jego ostatnie miejsce spoczynku znajduje się w alei zasłużonych na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w kwaterze LXVII-płn. 1-4. Jego życie pozostaje częścią historii kultury i sztuki, a także pokazuje złożoność relacji międzyludzkich w minionych czasach.

Role filmowe

Gdy mówimy o filmowej karierze Antoniego Fertnera, warto zwrócić uwagę na różnorodność jego ról w różnych okresach artystycznych. W początkowych latach karierę aktorską traktował z dystansem, co miało swoje odzwierciedlenie w licznych produkcjach filmowych, które powstały w czasach I wojny światowej. W tym czasie zagrał w wielu niemych filmach realizowanych w Moskwie. Jednak prawdziwy rozwój jego talentu można zauważyć w latach 1934-1939, gdy na ekranach zaczęły się pojawiać filmy dźwiękowe. Po zakończeniu II wojny światowej aktor postanowił skupić się na teatrze, co oznaczało, że nie wrócił do świata kina.

W analizie jego filmografii można wyróżnić kilka kluczowych okresów, które są niezwykle znaczące. Przed I wojną światową, w latach 1908-1914, Fertner zadebiutował w Warszawie, w czasach zaboru rosyjskiego. Jego pierwsze pojawienie się na ekranie miało miejsce w filmie „Antoś”, a w 1911 roku wystąpił w „Antek Klawisz” oraz „Dzień kwiatka”. Cały ten czas był dla niego okazją do rozwijania swojego warsztatu aktorskiego i zdobywania popularności.

Okres I wojny światowej (1914-1918) zabił rozwój filmowy Antoniego w Moskwie. W tym czasie powstały liczne produkcje, w których wcielił się w postać Antosza, takiej jak „Antosza strażak”, „Chudy Antosza” czy „Antosza tyje”. Były to zabawne tytuły, które przyciągały widzów do kin w tym trudnym dla kraju czasie.

Po wojnie, w okresie międzywojennym (1918-1939), aktor znalazł się w kolejnych ważnych filmach, takich jak:

• 1923 – Niewolnica miłości,
• 1925 – Rywale (Tosio),
• 1935 – Jaśnie pan szofer (prezes Pudłowicz),
• 1933 – Romeo i Julcia (Onufry Koziegłowicz),
• 1935 – Antek policmajster (gubernator),
• 1936 – Ada! To nie wypada! (Dziewanowski, ojciec Ady),
• 1936 – Będzie lepiej (Ruczyński, stryj Wandy),
• 1936 – Bolek i Lolek (mister Brown),
• 1936 – Dwa dni w raju (nowobogacki szef firmy Boczek),
• 1936 – Fredek uszczęśliwia świat (kupiec),
• 1936 – Mały Marynarz (Kostrzewa),
• 1936 – Papa się żeni (baron),
• 1937 – Książątko (Piwko, dyrektor dancingu),
• 1937 – Pan redaktor szaleje (Szkot),
• 1937 – Ułan księcia Józefa (generał de Vieuxyemps),
• 1938 – Gehenna (konsyliarz),
• 1938 – Robert i Bertrand (Ippel, ojciec Ireny),
• 1938 – Zapomniana melodia (ojciec Helenki),
• 1939 – Włóczęgi (prywatny detektyw Trompka).

Te produkcje pokazują różnorodność ról, które Fertner odgrywał, wzbogacając polskie kino swoim talentem. Jego wkład w sztukę filmową oraz teatralną jest nieoceniony.

Role teatralne

Antoni Fertner to postać znacząca w polskim teatrze, znana ze swoich różnorodnych ról, które przyczyniły się do rozwoju artystycznego tej dziedziny. Poniżej przedstawiamy tabele, które ilustrują jego osiągnięcia.

Tytuł sztuki	Autor	Rola	Reżyseria	Teatr	Premiera
Maturzyści	Zdzisław Skowroński	Orliński	Jerzy Ronard Bujański	Stary Teatr – Kraków	14-05-1955
Ciężkie czasy	Michał Bałucki	Kwaskiewicz	Władysław Krzemiński	Teatry Dramatyczne (Teatr im. Słowackiego) – Kraków	01-08-1952
Złote niedole	Władysław Krzemiński	Dłutkiewicz	Władysław Krzemiński	Teatry Dramatyczne (Stary Teatr) – Kraków	26-07-1950
Romans z wodewilu	Władysław Krzemiński	Florian Gzymsik	Władysław Krzemiński	Teatry Dramatyczne (Stary Teatr) – Kraków	31-12-1948
Chory z urojenia	Molier	Argan	Emil Chaberski	Teatr Nowy – Poznań	25-09-1948
archipelag Lenoir	Armand Salacrou	Paweł Albert Lenoir	Krystyna Zelwerowicz	Teatry Dramatyczne (Stary Teatr) – Kraków	29-05-1948
Słomkowy kapelusz	Eugene Labiche	Nonancourt	Roman Zawistowski	Teatry Dramatyczne (Stary Teatr) – Kraków	31-12-1947
Chory z urojenia	Molier	Argan; Bacchelierus	Wacław Nowakowski	Teatry Dramatyczne (Teatr im. Słowackiego) – Kraków	07-03-1947
Wesoły wspólnik	Wincenty Rapacki (syn)	Eugeniusz Moliński	Irena Ładosiówna	Teatr Miejski – Lublin	20-09-1946
Ostrożnie! Świeżo malowane!	Rene Fauchois	Dr Odilon Gadarin	Antoni Fertner	Teatr Miejski – Lublin	23-08-1946
Gdy kwitnie lipa…	Program składany	_	Tadeusz Chrzanowski	Teatr Gong – Teatr dla Wszystkich – Łódź	16-06-1946
Ostrożnie! Świeżo malowane!	Rene Fauchois	Dr Odilon Gadarin	Stanisława Zbyszewska	Teatr Kameralny TUR – Kraków	14-12-1945
Pan naczelnik – to ja!	Georges Feydeau	Mumuche	Antoni Fertner	Teatr Wodewil – Warszawa	11-03-1944
Cudzik i spółka	Stefan Kiedrzyński	Marian Cudzik	Karol Borowski	Teatr Mały – Warszawa	16-02-1935
Panna z dyplomacji	Ives Mirande	Minister	Wacław Nowakowski	Teatr Miejski im. Słowackiego – Kraków	10-02-1934
Pani ministrowa	Adam Grzymała-Siedlecki	Bodzenter	Ludwik Solski	Teatr Letni – Warszawa	13-12-1930
Nie rzucaj mnie madame	Stefan Kiedrzyński	Piotr Grzędzielski	Paweł Owerłło	Teatr Letni – Warszawa	24-10-1930
Maman do wzięcia	Adam Grzymała-Siedlecki	Wawrzyniec Wspaniały	Emil Chaberski	Teatr Letni – Warszawa	20-03-1930
Panienka z dancingu	Stefan Krzywoszewski	Woreczek	Emil Chaberski	Teatr Letni – Warszawa	01-02-1929
Bitwa pod Waterloo	Menyhert Lengyel	Jakub Jacobson	(?)	Teatr Letni – Warszawa	18-12-1925
Najszczęśliwszy z ludzi	Stefan Kiedrzyński	Paweł Rajkiewicz	Antoni Fertner	Teatr Polski – Wilno	04-09-1925
Zdobycie twierdzy	Sacha Guitry	Leon Vannaire	Jan Janusz	Teatr Polski – Warszawa	07-06-1923
Pacyfista	Stanisław Kozłowski	Szandor Nawarzil	Marceli Trapszo	Teatr Letni – Warszawa	19-02-1915
Hiszpańska mucha	Franz Arnold, Ernest Bach	Henryk	Ludwik Śliwiński	Teatr Rozmaitości – Warszawa	02-12-1913
Siostra Helena	Aleksander Engel	Hrabia Bensdorf	Marceli Trapszo	Nowości – Warszawa	19-10-1913
Struś	Władysław Jastrzębiec-Zalewski	Gaston	Edmund Gasiński	Nowości – Warszawa	06-07-1913
Dudek	Georges Feydeau	Vatelin	Marceli Trapszo	Nowości – Warszawa	06-06-1913
Dobrze skrojony frak	Gabriel Dregely	Jerzy Silberberg	Marceli Trapszo	Teatr Rozmaitości – Warszawa	20-10-1912
Ulubieniec kobiet	M.Hennequin, G.Mitchel	Prosper	(?)	Teatr Letni – Warszawa	04-11-1911
Król	G.Caillavet, R.Flers, E.Arene	Blond	Ludwik Śliwiński	Teatr Letni – Warszawa	11-12-1909

Ordery i odznaczenia

Antoni Fertner, wybitna postać w polskim środowisku teatralnym, został uhonorowany licznymi nagrodami i odznaczeniami za swoje osiągnięcia oraz wkład w kulturę. Oto niektóre z nich:

• Złoty Krzyż Zasługi, przyznany 30 stycznia 1931,
• Kawaler Orderu Legii Honorowej, otrzymany w 1931 roku we Francji, za propagowanie francuskiej kultury teatralnej w Polsce,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 26 lutego 1954,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej, przyznany 28 stycznia 1955.

Nagrody

Antoni Fertner, wybitny artysta, został uhonorowany Nagrodą Państwową II stopnia „za działalność aktorską w minionym 10-leciu” w roku 1955.

Upamiętnienie

W 1987 roku powstał film dokumentalny poświęcony Antoniemu Fertnerowi, zatytułowany „Demon komizmu”, który zrealizowali Tadeusz Pawłowicz oraz Zbigniew Wawra. Film trwał 28 minut i stanowił istotny wkład w popularyzację postaci aktora.

W 2014 roku, Poczta Polska wydała znaczek pocztowy o nominale 2,35 zł. Projekt upamiętniający Antoniego Fertnera wykonała Marzanna Dąbrowska, a znaczek ten stanowił część serii „Ludzie kina i teatru”.

Natomiast 16 kwietnia 2016 roku, w Częstochowie, u szczytu ulicy Wieluńskiej, odsłonięto ławeczkę dedykowaną pamięci tego znakomitego aktora, co stanowi kolejny dowód na to, jak bardzo wpisał się w historię polskiego teatru i kina.

Anegdoty

Aktor Antonii Fertner to postać, która wzbudzała mnóstwo emocji i ciekawych historii. Jedną z najbardziej znanych anegdot jest ta, która przypisuje mu zasługę w wymyśleniu nazwy dla podwarszawskiej miejscowości Radość, w której miał swoją willę.

Nie można zapomnieć także o niezwykłym wydarzeniu z jego życia, kiedy to w wieku około 76 lat, został ojcem. To wydarzenie stało się inspiracją dla wielu zabawnych anegdot o tym aktorze. Istnieje pewna historia, która mówi o tym, jak Fertner, trzymając w rękach ogromny bukiet kwiatów, zjawił się na oddziale położniczym. Lekarze, widząc go, zaczęli żartować: „Mistrzu, w Pana wieku?”. Na co aktor z przekąsem odpowiedział: „No cóż, kochani, nie będę ukrywać, Solski mi pomagał”, nawiązując do swojego przyjaciela Ludwika Solskiego, który wówczas miał prawie 100 lat.

Inna znana anegdota dotyczy jego reakcji na kąśliwe gratulacje od kolegów, kiedy odpowiadał: „To złośliwość przedmiotów martwych”. Te i inne historie ukazują nie tylko jego poczucie humoru, ale także nietuzinkową osobowość, która na stałe wpisała się w historię polskiego teatru.

---

Oceń: Antoni Fertner

---