Cmentarz Kule w Częstochowie to miejsce o bogatej historii, położone na malowniczym wzgórzu, znajdującym się na północ od samego centrum tego miasta. Nekropolia ta została założona w 1882 roku, po przeniesieniu cmentarza z obszaru ulic Fabrycznej (znanej dziś jako Mielczarskiego) oraz Ogrodowej. Już dwa lata później odbyły się pierwsze pochówki na tej ziemi, co uczyniło Kule istotnym miejscem pamięci.
Do dnia dzisiejszego, można tu podziwiać około tysiąca nagrobków, które przetrwały od czasów sprzed 1939 roku, w tym sto obiektów pochodzących z końca XIX wieku. Wśród tych cennych zabytków znajdują się rodzinne kaplice grobowe - reprezentujące rodziny Kuczyńskich, Szaniawskich i Nowińskich - jak również wiele innych historycznych grobów, w tym znanego Władysława Biegańskiego.
W sercu cmentarza wznosi się neogotycki kościół pw. Zmartwychwstania Pańskiego w Tajemnicy Emaus, który pierwotnie został zbudowany jako kaplica przycmentarna w 1898 roku. W latach 60. XX wieku kościół przeszedł znaczącą przebudowę, co nadało mu obecny wygląd.
Na południowo-wschodnim skraju cmentarza znajduje się kwatera prawosławna, w której spoczywają m.in. carscy urzędnicy i wojskowi. W okresie międzywojennym na cmentarz przeniesiono groby zlikwidowanych nekropolii prawosławnych, które kiedyś znajdowały się przy ul. św. Rocha oraz w pobliżu cerkwi Świętych Cyryla i Metodego. Na cmentarzu mieści się także kwatera wojenna, w której spoczywają żołnierze Armii Czerwonej, upamiętniona przez specjalny pomnik.
Od 1 lipca 2019 roku, zarząd nad cmentarzem Kule, po długim okresie opieki sprawowanej przez parafię św. Zygmunta w Częstochowie, przeszedł w ręce Kurii Archidiecezji Częstochowskiej. To ważna zmiana, która wpłynęła na dalsze zarządzanie i ochronę tego cennego miejsca pamięci.
Pochowani
Na Cmentarzu Kule w Częstochowie znajdują się liczne mogiły, które przypominają o tragicznych losach ludzi w czasie wojen i okupacji. Wśród nich można wyróżnić szczególne miejsca, takie jak:
- zbiorowa mogiła wojenna, w której spoczywa 91 osób, w tym członków organizacji konspiracyjnej oraz cywilów, którzy zostali rozstrzelani przez hitlerowców w Apolonce koło Janowa 13 sierpnia 1940,
- zbiorowa mogiła żołnierzy, którzy polegli podczas września 1939,
- kwatera wojenna żołnierzy z I wojny światowej oraz dwie mogiły żołnierzy Wojska Polskiego z 1920 roku,
- pomnik katyński,
- zbiorowa mogiła nieznanych żołnierzy niemieckich, którzy zginęli w czasie II wojny światowej,
- sześć zbiorowych mogił ofiar terroru hitlerowskiego z lat 1939–1944,
- mogiła zbiorowa 10 więźniów z Zawodzia, którzy zostali rozstrzelani przez hitlerowców 25 marca 1944 w Częstochowie przy ul. Paulińskiej (teraz Kubiny),
- cztery zbiorowe mogiły ofiar terroru hitlerowskiego z września 1939 (w tym ofiar tzw. „krwawego poniedziałku”),
- indawidualne i zbiorowe groby żołnierzy poległych w I wojnie światowej oraz w obronnej wojnie 1920 roku,
- groby weteranów powstania styczniowego z 1863 roku,
- głaz wyryty na cześć poległych wychowanków I. Gimnazjum Polskiego w Częstochowie, którzy walczyli w legionach oraz podczas różnych działań wojennych w latach 1914–1918,
- zbiorowa mogiła 10 członków ruchu oporu, którzy zostali rozstrzelani 3 marca 1944 w odwecie za próbę rozbrojenia niemieckiego sekretarza celnego,
- zbiorowa mogiła 20 członków Armii Ludowej i Armii Krajowej, którzy zostali zabici 16 grudnia 1943 przez hitlerowców na leśnej polanie w rejonie wsi Wygoda za sabotaż w hucie „Raków”,
- grób Eugeniusza Hołubiczki „Kiełbika”, członka PPS, oraz tablica pamiątkowa dla bohaterów tej partii, którzy zginęli w walce o niepodległość Polski oraz socjalizm,
- dwa indywidualne groby żołnierzy podziemia: Leszka Kazimierza „Maltańskiego” Lapisa i Henryka „Łomiana” Tumiłowicza, którzy polegli pod Ciężkowicami 20 października 1943,
- mogiła z prochami zamordowanych w Dachau,
- wojenna mogiła Stanisława Lubelskiego, szeregowca 2. pułku strzelców granicznych,
- symboliczny grób upamiętniający pomordowanych sybiraków i kresowiaków,
- grób Zofii Idzikowskiej, dyrektorki I LO im. Juliusza Słowackiego, która w czasie II wojny prowadziła tajne nauczanie młodzieży,
- grób Mieczysława Bolesława Hoffmana, twórcy „Ogrodów Hoffmana” oraz radnego Częstochowy,
- grób Janusza Gniatkowskiego, znanego piosenkarza,
- grób Janusza Kochanowskiego, prawnika.
Kwatera wojenna żołnierzy Armii Czerwonej
- grób Władimira Suszczinskiego, operatora filmowego, który filmował podczas walk o Częstochowę w 1945 roku,
- grób Wasilija Nowikowa, Bohatera Związku Radzieckiego,
- grób Semiona Kiwy, ojca Dmytro Kiwy, znanego konstruktora lotniczego oraz Bohatera Ukrainy.
Warto dodać, że jesienią 2005 roku ukazała się książka autorstwa Juliusza Sętowskiego zatytułowana Cmentarz Kule w Częstochowie. Przewodnik biograficzny, która przybliża historię tego miejsca oraz osób związanych z cmentarzem.
Przypisy
- Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30.09.2024 r. [dostęp 09.10.2018 r.]
Pozostałe obiekty w kategorii "Cmentarze":
Cmentarz Rakowski w Częstochowie | Cmentarz św. Rocha w Częstochowie | Cmentarz żydowski w Częstochowie | Cmentarz Komunalny w Częstochowie | Cmentarz ewangelicko-augsburski w CzęstochowieOceń: Cmentarz Kule w Częstochowie