Huta Częstochowa

---

Historia zakładu

Okres zaborów

Decyzja o powstaniu huty w regionie Częstochowy została podjęta na podstawie przemyślanej analizy dostępnych zasobów. W tym obszarze znajdowały się bogate złoża rudy żelaza, wapienia oraz źródeł wody przemysłowej, a również przebiegająca przez miasto linia kolejowa łącząca Warszawę i Wiedeń zapewniała odpowiednie połączenie. Huta, która została zbudowana w latach 1896–1902 przez Towarzystwo Zakładów Metalowych Bernarda Hantke, zajmująca obszar 64 ha, zlokalizowana była w pobliżu wsi Raków, na lewym brzegu Warty. Jej utworzenie miało na celu stworzenie odpowiedniego zaplecza surowcowego dla produkcji przemysłowej.

Przygotowanie dokumentacji technicznej zlecono wyłącznie polskim inżynierom, a w ich gronie byli Józef Chlebowski, Józef Chmurski oraz Leopold Sobański. Znalezienie chętnego do sfinansowania przedsięwzięcia stało się wyzwaniem, a środki pozyskiwano głównie od niemieckich banków, co prowadziło do dalszego zadłużania Towarzystwa w związku z wystąpieniem kryzysu gospodarczego.

Zakład ten był nie tylko najnowocześniejszym, ale również drugim co do wielkości (po Hucie Bankowej) zakładem metalurgicznym w Kongresówce. W jego skład wchodziły dwa wielkie piece zdolne produkować 120 tys. ton surówki rocznie (z 1899 i 1901 r.), stalownia, walcownia (1904 r.), pięć pieców martenowskich (uruchomionych w latach 1900–1902) zdolnych do produkcji 90–100 tys. ton stali rocznie, a także warsztaty mechaniczne (1899 r.), elektrownia (1899 r.) i laboratoria (1900 r.). Oprócz tego stworzono osiedle robotnicze dla 280 rodzin oraz domy dla kadry inżynieryjno-technicznej. W pierwszej fazie działalności zakład korzystał ze surowców dostarczanych z Krzywego Rogu w Imperium Rosyjskim (dzisiejsza Ukraina), ale z czasem zaczął wykorzystywać również lokalne złoża rud żelaza.

Między rokiem 1900 a 1904 huta doświadczyła dynamicznego wzrostu produkcji, a jej rentowność rosła. Kryzys finansowy i niezbędne inwestycje jednak wpędziły Towarzystwo w spiralę zadłużenia, przy czym głównym wierzycielem stała się firma Oberschlesische Eisenindustrie AG für Bergbau und Hüttenbetrieb z Gliwic, która do 1904 roku zdobyła 30% akcji huty, a trzy lata później już 95%.

W roku 1905, podczas rewolucji, huta stała się areną licznych strajków, co przyczyniło się do spadku opłacalności produkcji. Relacje z tych wydarzeń utrzymywał Feliks Dzierżyński. W 1908 roku zakład został unieruchomiony z powodu stagnacji gospodarczej, a dyrektor Mariusz Bojemski zaproponował program modernizacji, który w latach 1909–1910 przyniósł wzrost zamówień i produkcji, szczególnie w kontekście przemysłu metalowego. Do 1914 roku huta przeżywała okres rozkwitu. Statystyki z 1913 roku wskazują, że w piecach wyprodukowano 114 tys. ton surówki, a w stalowni 87 tys. ton stali surowej. Wartość produkcji z tamtego okresu była zbliżona do 100% mocy produkcyjnych, a liczba pracowników wynosiła około 1800.

I wojna światowa, okres międzywojenny i II wojna światowa

Po zajęciu miasta przez Niemców huta została zamknięta na dwa lata. W tym czasie produkcja koncentrowała się głównie na wytwarzaniu drutu dla armii. Po odzyskaniu niepodległości pracownicy wystąpili o upaństwowienie zakładu, aby zabezpieczyć go przed ewentualnym bankructwem. Właściciele niemieccy starali się opóźnić uruchomienie produkcji, co doprowadziło do podjęcia działań mających na celu pozyskanie państwowych kredytów, a huta została oddana pod zarząd państwowy. Warto zauważyć, że była jedynym zakładem hutniczym na terenie byłego Królestwa Polskiego, który nie doznał znaczących zniszczeń. W 1919 roku uruchomiono piece martenowskie oraz wielkie piece, jednak początkowo produkcja wynosiła jedynie 20% przedwojennych wartości.

W 1923 roku niemiecki koncern sprzedał swoje udziały Modrzejowskim Zakładom Górniczo-Hutniczym. W tym samym roku rozpoczęto modernizację zakładu, co miało na celu zwiększenie jego zdolności produkcyjnych. Pomimo tego, huta borykała się z stagnacją, a w 1924 roku wstrzymano działalność na pół roku, jednak wznowienie produkcji miało miejsce jeszcze przed końcem roku. Lata 1925–1929 charakteryzowały się poprawą koniunktury, osiągając blisko 50% przedwojennej produkcji. W 1927 roku zaplanowano dalszą modernizację, a rok później Raków został przyłączony do Częstochowy jako nowa dzielnica. Niestety, pod koniec 1929 roku tabeli zamówień spadły z powodu ogólnoświatowego kryzysu, osiągając absolutne dno w 1931 roku z minimalną produkcją wynoszącą tylko 5% przedwojennych wartości. W wyniku złej sytuacji finansowej, sprzedano akcje huty, co doprowadziło do tego, że do 1936 roku 35% akcji trafiło w ręce kapitału brytyjskiego, a 62% włoskiego. W 1930 roku wielkie piece wstrzymano (jeden z nich działał w latach 1931–1932), a kolejne lata przyniosły poprawę, jednak brak popytu na produkty wielkich pieców zakończył ich działalność w 1933 roku. Ostatecznie jeden z pieców uruchomiono w 1936 roku, a drugi w 1940. W porównaniu do okresu przedwojennego, zatrudnienie w hucie zmniejszyło się o połowę, a sytuacja finansowa Towarzystwa B. Hantke pogarszała się, prowadząc do bankructwa w 1934 roku i fuzji z Zakładami Modrzejowskimi w Zjednoczone Zakłady Górniczo-Hutnicze Modrzejów-Hantke.

W drugiej połowie lat 30. XX wieku nastąpiła poprawa koniunktury, jednak już w 1938 roku produkcja znów zaczęła spadać z powodu konkurencji ze strony hut z przyłączonego do Polski Zaolzia. W okresie II wojny światowej Huta Częstochowa stała się częścią koncernu Hugo Schneider AG (Hasag) z Lipska, dostosowując swoją produkcję do potrzeb wojennych III Rzeszy. Już w październiku 1939 roku wznowiono produkcję, uruchamiając wielki piec nr 1, choć na poziomie zaledwie 30% mocy produkcyjnej. W tym czasie załoga huty prowadziła różnego rodzaju działalność sabotażową. Po otwarciu frontu wschodniego produkcja powróciła do wcześniejszych poziomów.

W latach 1942–1944 Niemcy zainwestowali w rozbudowę drugiego wielkiego pieca, rozpoczęto budowę pieca martenowskiego oraz zmodernizowano piece grzewcze walcowni. W 1944 roku zbudowano nową odlewnię żeliwa, która rozpoczęła działalność w październiku. Po likwidacji getta w Częstochowie, przymusowo zatrudniani byli Żydzi jako pracownicy huty. Dzięki szybkim postępom radzieckiej ofensywy, Niemcy nie zdążyli zniszczyć huty w trakcie ucieczki, a zakład pozostał nietknięty w momencie, gdy Częstochowa była odzyskiwana.

Polska Ludowa

Już w lutym 1945 roku huta w Częstochowie została przyłączona administracyjnie do Centralnego Zarządu Przemysłu Hutniczego, a pod koniec sierpnia 1946 roku znalazła się wśród przedsiębiorstw przejmowanych przez Skarb Państwa. W 1947 roku rozpoczęto prace nad pierwszym planem rozbudowy, który obejmował budowę stalowni martenowskiej z sześcioma piecami oraz walcowni rur. Po zakończeniu projektowania przystąpiono do realizacji, a prace zakończono w kwietniu 1952 roku. W tym samym roku uhonorowano osoby zasłużone, w tym Oskara Szindlera, który zdobył Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski za wkład w uruchomienie nowej stalowni.

Po zakończeniu rozbudowy zakład zyskał nową nazwę: Huta im. Bolesława Bieruta, która składała się z dwóch podzakładów: „Rakowa” i „Mirowa”. Huta przeszła również znaczne rozszerzenie w ramach planu sześcioletniego, który powstał w 1948 roku i był realizowany równolegle z wcześniejszymi projektami. W ramach planu stworzono koksownię (1960/1962), aglomerownię (1956), nowe wielkie piece oraz pomocnicze wydziały produkcyjno-remontowe. Uruchomienie pierwszego pieca martenowskiego transmitowane było przez Polskie Radio, a wśród świadków spustu surówki znajdowali się: prezes Rady Ministrów Józef Cyrankiewicz, minister finansów Hilary Minc, wojewoda śląski Aleksander Zawadzki i minister obrony narodowej Konstanty Rokossowski. Walcownia blach grubych powstała częściowo na terenie dawnego lotniska na Kucelinie.

W latach 1959–1960 uruchomiono wydziały związane z koksochemii oraz produkcją materiałów ogniotrwałych i przeróbką żużla wielkopiecowego. W 1972 roku oddano do użytku największą w Europie walcownię blach grubych oraz dwie baterie koksownicze.

Prywatyzacja

W połowie lat 80. XX wieku stworzono projekt kompleksowej modernizacji zakładu, jednak został on wstrzymany po przemianach ustrojowych z powodu spadku popytu na stal. W pewnym zakresie zmodernizowano zakład poprzez wprowadzenie linii ciągłego odlewania stali w 1994 roku, ale wkrótce zaczęto zamykać kolejne wydziały, w tym cztery baterie koksownicze, dwie taśmy spiekalnicze, wielki piec A (1994), wielki piec B (2001), piece martenowskie (ostatni w 2001 r.) oraz odlewnię staliwa, żeliwa i metali kolorowych.

W 1998 roku minister skarbu przekształcił huty w spółkę akcyjną, z kapitałem wynoszącym 370 mln zł podzielonych na 37 mln akcji. Równocześnie wydziały i służby hutnicze były oddzielane od zakładu, tworząc z nich niezależne przedsiębiorstwa oraz sprzedawano zbędne grunty i budynki. W 2002 roku powstała Huta Stali Częstochowa Sp. z o.o., która dzierżawiła urządzenia produkcyjne i przejęła część personelu, natomiast stary zakład zaczął przygotowania do upadłości z powodu rosnącego zadłużenia. Ostatecznie, po kilku perturbacjach, złożono w Agencji Rozwoju Przemysłu wniosek o wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego, co doprowadziło do umorzenia większości zobowiązań publicznoprawnych.

W 2005 roku huta została przejęta przez ukraiński Przemysłowy Związek Donbasu (Industrialnyj Sojuz Donbasa), a we wrześniu 2006 roku zmieniono nazwę na „ISD Huta Częstochowa”. Od 2008 roku zakład koksowni wydzielono ze struktur huty, a działa jako odrębna spółka pod nazwą Koksownia Częstochowa Nowa Sp. z o.o. W dniu 30 kwietnia 2009 roku ISD Huta Częstochowa Sp. z o.o. sprzedała 100% udziałów w Koksowni Częstochowa Nowa Sp. z o.o. firmie Zarmen Sp. z o.o. z Chorzowa.

W dniu 14 września 2010 roku Zarząd Alchemia SA ogłosił zawarcie przedwstępnej umowy sprzedaży Zakładu Produkcji Rur wchodzącego w skład huty.

Zmiany właścicielskie

W maju 2019 roku huta wstrzymała produkcję. W dniu 28 czerwca zarząd spółki złożył w częstochowskim sądzie wniosek o upadłość ISD Huty Częstochowa. Sąd Rejonowy w Częstochowie 4 września ogłosił upadłość likwidacyjną zakładu, a 19 września syndyk dzierżawił hutę na 12 miesięcy Sunningwell International Polska sp. z o.o., który 30 września wznowił produkcję.

W dniu 3 kwietnia 2020 roku sąd gospodarczy zaakceptował warunki sprzedaży majątku huty. Wkrótce syndyk ogłosił przetarg, jednak zwycięzca, Sunningwell Steel, odstąpił od transakcji, a w drugim postępowaniu nie wpłynęła żadna oferta. Sąd wyraził zgodę na przedłużenie umowy dzierżawy, ale 3 grudnia syndyk rozwiązał ją natychmiastowo, jako że działalność zakładu została wstrzymana. Zaczęły się rozmowy z innymi potencjalnymi dzierżawcami, a 23 grudnia podpisano umowę dzierżawy z Corween Investments, która ważna była do 31 lipca 2021 roku z prawem pierwokupu. Przez ten czas ogłoszono kolejne przetargi. W dniu 14 stycznia 2021 roku wykonano pierwszy wytop stali po przerwie, a 22 stycznia sąd gospodarczy zatwierdził ofertę Corween Investments sp. z o.o. (obecnie w procesie zmiany na Liberty Częstochowa). W dniu 28 maja syndyk ogłosił podpisanie umowy sprzedaży huty firmie Liberty Częstochowa za 190 milionów PLN.

Władze huty

Władze huty to istotny element działalności Huty Częstochowa, które kształtowały jej historię na przestrzeni lat. Wśród dyrektorów, którzy pełnili obowiązki kierownicze, znaleźli się między innymi:

• Alfred Hantke (1896–1899),
• Ludwik Gużewski (1899–1903),
• Adolf Makomaski (1903–1905),
• Henryk Hantke (1905),
• Stanisław Surzycki (1905–1908),
• Mariusz Bojemski (1908–1912),
• Karol Dichmann (1912–1918),
• Bolesław Kamieński (1918–1924),
• Kazimierz Mierzanowski (1924),
• Stanisław Poradowski (1924–1928),
• Stanisław Kosiewicz (1928–1932),
• Tomasz Szwejkowski (1932–1939),
• Stanisław Maćkowiak (1939–1942),
• Ferdynand Lehmkuhl (1942–1945),
• Tomasz Szwejkowski (1945–1948),
• Leon Szczerbicki (1948–1950),
• Antoni Czechowicz (1950–1951),
• Kazimierz Wrzesień (1951–1952),
• Zygmunt Biały (1952–1954),
• Jan Skowron (1954–1958),
• Maksymilian Zieliński (1958–1962),
• Kazimierz Budzyński (1962),
• Zbigniew Piekutowski (1962–1973),
• Tadeusz Chrząszcz (1973–1976),
• Ryszard Barton (1976–1985),
• Józef Wypych (1985–1998).

W okresie po roku 1998 kierownictwo Huty Częstochowa SA objęli:

• Józef Wypych (1998–1999),
• Lech Skrzypczyk (1999–2001),
• Wacław Korczak (2001–2006),
• Marek Manikowski (2006–2007).

Funkcję prezesa ISD Huty Częstochowa Sp. z o.o. przez długi czas pełnił Anatolij Fediajew (2006–2019). Następnie na stanowisko prezesa Sunningwell International Polska Sp. z o.o. (dzierżawcy) został powołany Marek Frydrych (2019–2020). Aktualnie na czołowej pozycji w Liberty Częstochowa zasiada Sanjeev Gupta od 2020 roku.

---

Oceń: Huta Częstochowa

---