Bazylika archikatedralna Świętej Rodziny w Częstochowie

---

Historia

Projekt

W 1900 roku z rąk Konstantego Wojciechowskiego wyszedł projekt imponującej budowli kościoła, który miał być jednym z najwspanialszych obiektów architektonicznych w Polsce. Archikatedra to trójnawowa świątynia, zbudowana z cegły i kamienia, co nadaje jej piękny, solidny wygląd. Nawy boczne łączą się z główną częścią budowli dzięki ostrołukowym arkadom i czworobocznym filarom, a sklepienia krzyżowo-żebrowe wspierają całą strukturę. Ozdobione witrażami okna ostrołukowe w prezbiterium oraz transepcie, dodają kościołowi niezwykłego klimatu. Zewnętrzne ściany, podpierane łukami oporowymi, bogato zdobione fryzami, kończą się maswerkowymi balustradami. Długość budynku zaplanowano na 100 metrów, z wysokością nawy głównej wynoszącą 27 metrów, a transept miał mierzyć 46 metrów szerokości. Wysokość dwóch wież sięgnęła około 80 metrów każda.

Rozpoczęcie budowy

Lokalizacja świątyni miała miejsce pomiędzy ulicami Ogrodową, Katedralną, Krakowską oraz Mielczarskiego. Z historycznego znaczenia dnia 26 października 1901 roku, kiedy to wysypano pierwszą taczkę kamieni pod fundamenty obiektu budowlanego. Już w roku 1902 fundamenty dotarły do wysokości cokołu. 7 września 1902 roku biskup Stanisław Zdzitowiecki dokonał poświęcenia kamienia węgielnego. W tym samym roku nadano budowanemu kościołowi wezwanie Świętej Rodziny i rozpoczęto wznoszenie murów sięgających wysokości naw bocznych.

W 1904 roku kontynuowano budowę, podnosząc mury do poziomu gzymsu nawy głównej, a w 1905 roku przykryto je dachem. Niestety, z powodu zadłużenia, które osiągnęło aż 60 tys. rubli, prace zostały wstrzymane. Jednak w 1907 roku, dzięki inicjatywie ks. Mariana Fulmana, wznowiono budowę. Prowizorycznie urządzono wnętrze, a 7 grudnia 1907 roku generał Zakonu Paulinów, o. Euzebiusz Rejman, poświęcił kościół. W 1908 roku zakończono budowę szczytów kaplic w transepcie i wykonano wiele prac wykończeniowych. Pierwsza msza święta miała miejsce 8 grudnia 1908 roku.

Parafia Świętej Rodziny

W dniu 29 października 1917 roku utworzono oddzielną parafię pw. Świętej Rodziny, wydzieloną z parafii św. Zygmunta, obejmującą południowe oraz zachodnie obszary miasta. Pierwszym proboszczem nowej parafii został ks. Bolesław Wróblewski, który kontynuował prace nad wykończeniem wnętrza kościoła. W latach 1917–1922 kościół został zelektryfikowany i wyposażony w niezbędne aparaty liturgiczne. W 1922 roku dokończono elewację, a w latach 1923–1924 pokryto dach częściowo jeszcze niedokończonych wież. W 1925 roku zakończono wykończenie fasady, która otrzymała nową ceglaną okładzinę.

Katedra Świętej Rodziny

28 października 1925 roku, na mocy bulli papieża Piusa XI, Vixdum Poloniae Unitas, kościół Świętej Rodziny został uroczyście ustanowiony katedrą diecezji częstochowskiej. Rok 1926 przyniósł zasklepienie naw bocznych, a także zaszklenie wszystkich okien oraz zbudowanie chóru muzycznego. W następnym roku, 6 grudnia, katedra została oddana do użytku po położeniu schodów. W prezbiterium zainstalowano witraże według projektów Winiarza i Rosena, a w 1934 roku ufundowano dzwon, dedykowany NMP Królowej Polski. Cały okres międzywojenny przyniósł katedrze codzienną troskę i ofiarności mieszkańców, którzy przekazali m.in. kopię obrazu Wniebowzięcia Matki Bożej Rubensa.

Po wybuchu drugiej wojny światowej, tragicznych wydarzeń 3 września, na placu przed katedrą rozstrzelano setki osób. Katedra straciła na rzecz okupanta dwa dzwony. Nowe dzwony trafiły do Częstochowy w 1952 roku, ważąc odpowiednio 1850 kg i 1320 kg. Po wojnie kontynuowano prace nad wyposażeniem kościoła. W 1948 roku położono nową posadzkę z piaskowca norymberskiego, a w latach 1946–1949 powstały organy o 101 głosach, wykonane przez firmę Biernackiego, będące największymi w Polsce organami pneumatycznymi. 29 października 1950 roku katedra została poświęcona przez biskupa Teodora Kubinę, a dziesięć lat później zrealizowano monumentalny ołtarz główny z tryptykiem Świętej Rodziny według projektu Zygmunta Gawlika.

Bazylika mniejsza

22 czerwca 1962 roku katedra uzyskała tytuł bazyliki mniejszej. W okresie pontyfikatu bpa Stefana Bareły, który trwał od 1964 do 1984 roku, pokryto dach miedzią. W 1982 roku z inicjatywy mieszkańców powstał pomnik Jana Pawła II, zaprojektowany i wykonany w brązie przez Jerzego Kędziorę, upamiętniający wizytę papieża w Częstochowie w 1979 roku. W 1975 roku zakończono budowę miedzianej nastawy ołtarza Matki Bożej Królowej Polski, a po roku 1984 urządzono kaplicę Najświętszego Sakramentu i stacje Drogi Krzyżowej, pojawiły się także rzeźby z drewna dębowego autorstwa Józefa Pyrza.

Archikatedra

25 marca 1992 roku, w ramach powstania archidiecezji częstochowskiej, katedra została podniesiona do rangi archikatedry. W 1997 roku, za projektem Edmunda Małachowicza, dobudowano dwie wieże, podnosząc mury o 38 metrów i kończąc je stalowymi hełmami o wysokości 30 metrów. Aby wzmocnić całą konstrukcję, zamontowano poprzeczne stalowe ściągi w nawie głównej oraz w nawach bocznych. Na przełomie XX wieku przywrócono posadzkę w prezbiterium i zbliżono ołtarz do transeptu, co pozwoliło na nowo urządzenie kaplic ku czci Świętych Męczenników Częstochowskich oraz Matki Boskiej Anielskiej. W 2010 roku w pracowni Janusza Sobczyka stworzono ołtarz z płaskorzeźbą Baranka Paschalnego, nowe stalle, ambonę oraz krzyż metropolitalny, a także odnowiono posadzkę. Ostatnie poprawki obejmowały mozaiki wokół Krzyża katedralnego oraz w kryptach Biskupów częstochowskich.

Wnętrze katedry

Organy

W monumentalnej archikatedrze Świętej Rodziny w Częstochowie znajduje się niezwykle imponujący instrument muzyczny – romantyczne organy wielkie. Zostały one zbudowane w latach 1946-1949 na chórze muzycznym, a ich dźwięk można usłyszeć podczas wielu nabożeństw oraz koncertów.

Organ posiada 101 głosów, co czyni go jednym z najpotężniejszych instrumentów tego typu w Polsce. Konstrukcja oparta jest na mechanizmach pneumatycznych, a wiele komponentów, takich jak miechy, zasilane jest przez 2 elektryczne dmuchawy. Ciekawym elementem jest również zabytkowy mechanizm do kalikowania, który dodaje katedrze niepowtarzalnego charakteru.

Największe piszczałki organów mierzą około 8 metrów długości, a w roku 1956 dobudowano organy boczne. Te dodatkowe organy o 16 głosach współpracują z wielkim instrumentem, co umożliwia grę na obydwu jednocześnie oraz różne połączenia między nimi.

Dyspozycja organów wielkich

Każdy z głosów organów wielkich zorganizowany jest w systemie zróżnicowanych barw, przy czym długość piszczałek podawana jest w stopach. Głos Subkontrabas 32′ zapewnia ogromną moc brzmienia dzięki zastosowaniu różnych chórów, co wpływa na jego akustyczne właściwości. Oprócz tego, pozostający wakat dla najniższej oktawy umożliwia dalszą rozbudowę instrumentu w przyszłości.

Manuał I C-a	Manuał II C-a	Manuał III C-a	Manuał IV C-a	Pedał C-f
Pryncypał 16′ Bourdon 16′ Pryncypał 8′ Róg kozi 8′ Flet otwarty 8′ Salicet 8′ Gedekt 8′ Fugara 8′ Flet dolce 8′ Kwintaton 8′ Nasard 5 1/3′ Oktawa 4′ Viola 4′ Flet minor 4′ Rurflet 4′ Kwintflet 2 2/3′ Superoktawa 2′ Pikolo 2′ Tercja 1 3/5′ Cymbel ½’ Mixtura 2′ Trompet 8′ Trompet 16′ Trąbka hiszpańska 8′	Kwintaton 16′ Pryncypał 8′ Gamba 8′ Koncertflet 8′ Flet kryty 8′ Silwestrina 8′ Bachflet 8′ Oktawa 4′ Flet kryty 4′ Flet otwarty 4′ Fugara 4′ Kwintflet 2 2/3′ Flageolet 2′ Tercflet 1 3/5′ Superkwinta 1 1/3′ Róg nocny 1′ Progresja 2′ Kornet 8′ Mixtura 2 2/3′ Basson 16′ Tuba mirabilis 8′ Clairon 4′	Flet major 16′ Pryncypał włoski 8′ Dubeltflet 8′ Bourdon 8′ Viola orsch 8′ Aeolina 8′ Vox coelestis 8′ Flet harmoniczny 8′ Oktawa 4′ Róg kozi 4′ Flet kryty 4′ Cremona 4′ Kwinta 2 2/3′ Pikolo 2′ Tercja 1 3/5′ Septima 1 1/7′ Flageolet 1′ Kornet mixtura 4′ Terccymbel 3 chóry Obój 8′ Fagot 16′	Gedekt 16′ Pryncypał skrzypcowy 8′ Amabilis 8′ Rurflet 8′ Viola d’amor 8′ Praestant 4′ Róg nocny 4′ Trawersflet 4′ Nassart 2 2/3′ Flet 2′ Tercja 1 3/5′ Scharf 4 chóry Sesquialtera 2 2/3′ Regal 8′ Klarnet 8′ Harfa Dzwony	Subkontrabas 32′ Pryncypałbas 16′ Subbas 16′ Wiolonbas 16′ Harmoniczny bas 16′ Echobas 16′ Kwintbas 10 2/3′ Oktawbas 8′ Cello 8′ Salicetbas 8′ Bourdonbas 8′ Nsassard 5 2/3′ Oktawa 4′ Flet 4′ Tercja 1 3/5′ Kornet 4′ Bombardon 32′ Puzon 16′ Trąba 8′

W instrumentach organowych zastosowano także różne mechanizmy regulacyjne, które umożliwiają precyzyjne sterowanie dźwiękiem, w tym tremolo oraz ekspresyjne żaluzje, co dodatkowo wzbogaca możliwości brzmieniowe.

Dyspozycja organów bocznych

Organy boczne w katedrze również posiadają bogaty zestaw głosów, a ich konfiguracja pozwala na różnorodność brzmień. Dzięki dedykowanym klawiaturom, możliwe jest połączenie dźwięków z różnych manuałów, co umożliwia tworzenie złożonych kompozycji muzycznych.

Manuał I	Manuał II	Pedał
Pryncypał 8′ Gemshorn 8′ Holflet 8′ Pommer 4′ Oktawa 2′ Mixtura 3-5 chórów	Gedekt 8′ Salicet 8′ Pryncypał 4′ Róg nocny 2′ Kwinta 2 2/3′ Tercja 1 3/5′ Sifflet 1′	Subbas 16′ Oktawbas 8′ Chorałbas 4′

Wszystkie te elementy razem tworzą niezwykłe doświadczenie muzyczne, które wypełnia przestrzeń katedry i przyciąga uwagę zarówno wiernych, jak i miłośników muzyki organowej.

---

Oceń: Bazylika archikatedralna Świętej Rodziny w Częstochowie

---