Józef Walaszczyk

---

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Józef Walaszczyk pochodził z rodziny o bogatych tradycjach, jego matka była felczerką, a ojciec pracował jako dziennikarz. Od najmłodszych lat przebywał w Warszawie, gdzie dorastał. W październiku 1927 roku, po śmierci ojca, sytuacja finansowa jego rodziny pogorszyła się znacznie. W trudnym czasie wsparł go kuzyn Ludwik Okęcki, który był właścicielem majątku oraz fabryki w Rylsku, usytuowanej w Łódzkiem, co skłoniło matkę Józefa do przeprowadzki do tej miejscowości.

Józef musiał mieszkać w internatach, aby kontynuować naukę. Po ukończeniu tzw. małej matury wrócił do Warszawy, gdzie kontynuował edukację w Liceum Handlowym im. Komisji Edukacji Narodowej, które mieściło się przy ul. Senatorskiej. Mieszkał w kawalerce przy ul. Kruczej 34, w tym okresie zdobywał doświadczenie w działalności handlowej, nawiązując kontakty, w tym z Żydami. Jego kuzyn Ludwik, przebywając w Rylsku, zaczął uczyć go zarządzania majątkiem, co wpłynęło na dalszy rozwój Józefa.

Pomoc Żydom

W Rylsku

Uczestnicząc w kursie przysposobienia wojskowego, Józef został zmobilizowany i skierowany do Brześcia. Wraz z kuzynem usiłował dotrzeć do Rumunii przez Polesie. Kiedy 17 września 1939 roku znajdowali się w okolicy Równego, postanowili wrócić do Rylska, aby uniknąć zbliżających się wojsk sowieckich. Do majątku dotarli pod koniec tego miesiąca. Już w grudniu 1939 roku, dzięki znajomości niemieckiego i doświadczeniu, został wyznaczony przez Niemców na kierownika fabryki mąki ziemniaczanej oraz zarządcę majątku, co umożliwiło mu pomoc członkom rodziny oraz przyjaciołom. Zatrudniał około 200 osób, zapewniając im nocleg i wyżywienie, w tym także Żydów.

Najprawdopodobniej w 1941 roku, Wengrow, jeden z żydowskich znajomych Józefa, poprosił o przyjęcie 40 osób uciekających z getta w Rawie Mazowieckiej. Józef czuł dług wdzięczności wobec Wengrowa jeszcze sprzed 1939 roku, więc rozpoczął działania, aby umożliwić ich zatrudnienie. Dzięki przekupieniu Millera – dyrektora Arbeitsamtu, Walaszczyk uzyskał pozwolenie na zatrudnienie 30 żydowskich pracowników. Musiał jednak co dwa tygodnie płacić kolejną ratę łapówki. Niestety, po kilku miesiącach Miller odmówił przedłużenia zgody, co zmusiło Walaszczyka do zalecenia pracownikom, aby się ukryli. W tym czasie do majątku przyjechały niemieckie ciężarówki, które wywiozły kilku złapanych Żydów do łódzkiego getta, podczas gdy pozostali ocaleli.

W Warszawie

W 1940 roku Józef Walaszczyk poznał Irenę Front (znaną po mężu jako Bartczak), w której się zakochał. Kiedy Niemcy przeprowadzili rewizję w ich hotelu, Irena ukryła się za szafą, a Józef symulując problemy żołądkowe, pomogł jej uciec, co pozwoliło jej uniknąć aresztowania. Po tej sytuacji Irena zamieszkała z Józefem w jego kawalerce przy Kruczej, gdzie Józef zorganizował dla niej sfałszowane dokumenty, a wcześniej zawarł z nią fikcyjny ślub. Niestety, Irena została aresztowana z grupą 20 żydowskich znajomych, co zaniepokoiło Walaszczyka. Na posterunku gestapo, gdzie Armia Krajowa miała swojego agenta, dowiedział się, że aby uwolnić Irenę, musi dostarczyć kilogram złota do godziny 17:00. Józef zdobył i zapłacił żądaną kwotę, ratując tym samym 21 osób. Mimo zapewnień gestapo o bezpieczeństwie, Walaszczyk postanowił wyprowadzić Irenę z ul. Emilii Plater 17, gdzie zamieszkały także Hanka Staszewska i jej piastunka Helena Torbeczko. Mimo że większość czasu spędzał w Rylsku, intensywnie wspierał kobiety w Warszawie.

Pewnego dnia Hanka i Irena przyprowadziły do mieszkania młodego mężczyznę, który okazał się agentem Kripo. Mimo chwilowego związku z Hanką, nie odkrył jej rzeczywistej tożsamości. Walaszczyk pomagał również innym znajomym w getcie warszawskim, przekupując tramwajarzy, aby nieco spowolnili jazdę, umożliwiając mu opuszczenie wagonu podczas przejazdu przez getto. Niestety, podczas jednej z tych akcji zaraził się tyfusem i przez kilka tygodni przebywał w swoim mieszkaniu na ul. Emilii Plater.

Józef był także związany z polskim podziemiem. W momencie, gdy wybuchło powstanie warszawskie, przebywał w pociągu przed stacją Okęcie. Udało się mu pomóc Irenie, Hance i Helenie dotrzeć do obozu Czerwonego Krzyża dla ludności cywilnej w Podkowie Leśnej, gdzie czekali na nie. Następnie po wojnie powrócili do Rylska, a w styczniu 1945 roku wrócili do Warszawy, aby doczekać końca wojny.

Po wojnie

Bezpośrednio po wojnie Józef Walaszczyk i Irena przeprowadzili się do Krakowa, gdzie Józef zajął się nowymi interesami, organizując przejazdy pasażerskie na trasie Kraków – Katowice. Chociaż rozstał się z Ireną, kontakt z nią pozostał. Z powodu zainteresowania Urzędu Bezpieczeństwa, związane z jego znajomościami z francuskim konsulem, Józef postanowił powrócić do Warszawy. Wraz z kuzynem Okęckim wspólnie uruchomili produkcję materiałów wełnianych i bawełnianych. W 1949 roku ich przedsiębiorstwo zostało znacjonalizowane. Później prowadził szwalnię bielizny przy ul. Wiatracznej, która jednak została zamknięta pod naciskiem urzędu skarbowego.

W 1950 roku założył zakład tkacki w Podkowie Leśnej, który po dwóch latach zlikwidowano w związku z obowiązkiem posiadania koncesji. W międzyczasie uzyskał uprawnienia mistrzowskie z kaletnictwa, co pozwoliło mu na rozpoczęcie produkcji artykułów skórzanych. Został członkiem Pomocniczej Spółdzielni Wielobranżowej w Grodzisku Mazowieckim, zajmującym się produkcją kuponów sukienkowych i apaszek. Niedługo później objął wiceprezsesię ds. finansowych, ale w 1951 roku opuścił spółdzielnię w proteście przeciwko upaństwowieniu jej. Następnie został prezesem rady nadzorczej upadającej spółdzielni szewskiej w Rembertowie, gdzie razem z kolegami osiągał znaczne wyniki. Prowadził ją przez długi czas, a później założył pracownię kaletniczą przy ul. Sobieskiego 18, którą zarządzał aż do późnej starości.

W około 1950 roku ożenił się z Alicją Jastrzębską, którą poznał jeszcze w Krakowie, a w 1951 roku na świat przyszedł ich syn Ryszard. Po rozwodzie z Alicją, w 1970 roku Józef ożenił się z Barbarą, z którą miał syna Sławomira.

W 2002 roku, na wniosek Ireny, Józef Walaszczyk został odznaczony medalem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Od 8 sierpnia 2008 roku pełnił funkcję wiceprezesa Zarządu Polskiego Towarzystwa Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Reprezentując Sprawiedliwych, w 2009 roku wziął udział w wizycie w Stanach Zjednoczonych, gdzie spotkał się z prezydentem Barackiem Obamą. W tym samym roku ukazały się jego wspomnienia „Przywracanie pamięci” wydane przez Ośrodek Karta. W 2019 roku Józef obchodził swoje 100. urodziny, a z tej okazji list gratulacyjny przesłał m.in. prezydent RP Andrzej Duda.

Zmarł 20 czerwca 2022 roku, mając 102 lata. Po mszy świętej w katedrze polowej Wojska Polskiego 28 czerwca 2022 roku został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Odznaczenia i upamiętnienia

Józef Walaszczyk, jako postać niezwykle zasłużona, został uhonorowany licznymi odznaczeniami, które podkreślają jego wielką rolę i wkład w historię Polski. Do najważniejszych z nich należą:

• Brązowy Krzyż Zasługi,
• Medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, przyznany w 2002 roku,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, który otrzymał w 2008 roku,
• Medal „Pro Patria”, nadany w 2017 roku,
• Medal „Pro Bono Poloniae”, który otrzymał w 2019 roku,
• Medal Stulecia Odzyskanej Niepodległości, również przyznany w 2019 roku,
• Specjalna edycja znaczka pocztowego, na którym uwieczniono wizerunek Walaszczyka, z 2019 roku.

Te wyróżnienia są nie tylko dowodem uznania jego zasług, ale także manifestacją pamięci o jego działaniach na rzecz społeczeństwa.

---

Oceń: Józef Walaszczyk

---