Pomnik Poległym w Obronie Ojczyzny w Częstochowie

---

Opis

Pomnik, który można podziwiać w Częstochowie, składa się z dwóch kolumn wynurzających się z ziemi, pokrytych granitowymi płytami. Czoło tej monumentalnej konstrukcji zwrócone jest ku wschodowi. Obserwując zjawiskowy kształt pomnika, na prawej kolumnie (od strony północnej) można dostrzec wyryty napis „POLEGŁYM W OBRONIE OJCZYZNY”. Na jej szczycie widnieje figura siedzącego orła z rozpostartymi skrzydłami.

Lewą kolumnę (południową) cechuje gładka powierzchnia od frontu, natomiast na jej lewym boku znajdują się odlewane figury żołnierzy, co nadaje temu miejscu wyjątkowy charakter. Warto zwrócić uwagę, że oprócz głównego napisu na przedniej stronie pomnika, tablice boczne dostarczają istotnych informacji, dotyczących poświęcenia monumentu. Pomnik ten poświęcony jest Legionom Polskim i obrońcom Europy przed bolszewizmem; Bohaterom Września 1939 r.; Partyzantom i więźniom obozów koncentracyjnych; Poległym żołnierzom I i II Armii Wojska Polskiego; Poległym Polakom na frontach zachodnich; Poległym w powietrzu i na morzach i oceanach świata; Ofiarom zbrodni sowieckich; Pomordowanym w walce o wolność i niezawisłość narodu 1945–1989.

Pomnik ozdabia imponująca liczba 185 rzeźb, których całkowita masa wynosi 20 ton. Figury te zostały odlane w Gliwicach oraz w częstochowskiej hucie. Co więcej, w cokole pomnika znajdują się sześć urn z ziemią pobraną z historycznych pól śmierci z lat 1939–1945 – m.in. z pola bitwy pod Lenino, grobów polskich lotników w Newark, grobów powstańców warszawskich, pola bitwy nad Bzurą oraz z obozu koncentracyjnego Auschwitz.

Historia

Przygotowania do budowy pomnika miały swoje korzenie jeszcze przed powstaniem województwa częstochowskiego. Choć plany budowy były zaakceptowane przez Wojnę Rad Narodowych w Katowicach, to jednak nie udało się zrealizować tego ambitnego projektu. Inspiracja do stworzenia pomnika, który miał oddać hołd żołnierzom II wojny światowej, narodziła się w środowisku częstochowskich kombatantów w 1980 roku. 2 lutego 1981 roku, Wacław Zajkowski, jako członek ZBoWiD i Związku Inwalidów Wojennych, złożył oficjalną petycję do Miejskiej Rady Narodowej.

Na początku 1981 roku, 9 marca, powołano Społeczny Komitet Budowy Pomnika. Częstochowianie mieli możliwość przedstawienia lokalizacji pomnika oraz nazwy dla otaczającego go terenu w gazecie „Życie Częstochowy”. Ostatecznie zdecydowano, że pomnik stanie przed gmachem urzędu wojewódzkiego, a powierzchni nazwano Plac Pamięci Narodowej. Niestety, w wyniku wprowadzenia stanu wojennego, prace nad budową zostały wstrzymane.

Komitet wznowił działalność dopiero w 1984 roku, a jego przewodniczącym został Władysław Jonkisz, pierwszy sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR. Równolegle powstawał komitet społeczny, kierowany przez Eugeniusza Sucheckiego, mający na celu zbieranie funduszy. W ciągu swojego istnienia zgromadził 20 mln zł oraz 36 ton metali kolorowych. Dodatkowe dochody pochodziły ze sprzedaży okolicznościowego znaczka pocztowego, która przyniosła 15 mln zł, a wartość prac społecznych szacowano na 4 mln zł. Z kolei brakujące fundusze pokrywał budżet państwa oraz częstochowskie rady narodowe.

W całym procesie przygotowań powstało 24 projekty, które poddano ocenie w ramach ogólnopolskiego konkursu. Obrady jury, prowadzone przez rzeźbiarza Jerzego Sobocińskiego, miały miejsce w dniach 5 i 6 stycznia 1983 roku w Biurze Wystaw Artystycznych w Częstochowie. Nie przyznano I nagrody, jednak wyróżniono prace zespołów z Krakowa, w tym Józefa Sękowskiego i Andrzeja Gettera, a także Wiesława Osieckiego i Janusza Wilnego. Po ogłoszeniu wyników konkursu postanowiono zorganizować drugi etap, w którym do końca kwietnia 1983 roku należało przedstawić modele pomnika w skali 1:10 oraz fragmenty detali w skali 1:100. Zdecydowano się na realizację projektu autorstwa prof. Wincentego Kućmy, Jacka Budynia i Krystyny Hajdo-Kućmy.

Pomnik zaprojektowano jako część tryptyku, który obejmował również gdański pomnik obrońców gdańskiej Poczty (1975) oraz warszawski pomnik powstania warszawskiego (1985).

Budowa pomnika rozpoczęła się od wmurowania kamienia węgielnego, co miało miejsce 6 maja 1983 roku podczas uroczystości zgromadzającej około 20 tysięcy uczestników. Pierwszy etap prac, który trwał do września 1984 roku, dotyczył stworzenia gipsowego modelu pomnika w skali naturalnej. Gotowy model podzielono na 161 fragmentów, które 28 września 1984 roku przetransportowano do Gliwickich Zakładów Urządzeń Technicznych, gdzie dokonano odlewu z brązu i spawania elementów. Pomoc w budowie musiało zapewnić wojsko z powodu opóźnień wywołanych warunkami atmosferycznymi i działaniami miejskich władz. W związku z tym, oddanie pomnika, zaplanowane na 8 maja 1985 roku, nie miało miejsca.

Uroczystość odsłonięcia pomnika miała miejsce 1 września 1985 roku, w rocznicę wybuchu II wojny światowej. W ramach ceremonii w pomniku złożono urny z ziemią z pól bitewnych. Autor projektu stworzył także pamiątkowe srebrne medale, z awersami przedstawiającymi wizerunek pomnika oraz napisem „Poległym w obronie Ojczyzny 1 IX 1939 – 9 V 1945”, a na rewersach orła będącego częścią pomnika oraz napis „Częstochowa 1 IX 1985”. Koszt budowy pomnika wyniósł 90 mln zł, a przecięcia wstęgi dokonał Wacław Zajkowski, inicjator przedsięwzięcia. Wśród gości obecnych na uroczystości znajdowali się przedstawiciele rządu, a także zagraniczni konsulowie.

Przebudowy pomnika miały miejsce na przestrzeni lat, zmieniając jego pierwotne przesłanie. Na początku tablice odnosiły się do żołnierzy II wojny światowej oraz ofiar obozów koncentracyjnych. Po transformacji ustrojowej, napis „POLEGŁYM W OBRONIE OJCZYZNY 1939–1945” usunięto z datami, co poszerzyło krąg osób, którym pomnik został poświęcony. Po 1989 roku, jego znaczenie ustabilizowało się i obejmowało także Legiony Polskie, żołnierzy wojny polsko-bolszewickiej oraz ofiary zbrodni sowieckich oraz walczących przeciwko władzy ludowej w latach 1945–1989. Mimo tych zmian, wciąż przeważnie jest utożsamiany z II wojną światową.

W roku 2000, urny z ziemią, które znajdowały się w pomniku, zostały skradzione. Po niepowodzeniach w śledztwie, koniecznym stało się przygotowanie nowych urn.

---

Oceń: Pomnik Poległym w Obronie Ojczyzny w Częstochowie

---